Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı, Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Türk Dil Kurumu Başkanlığı, Türk Tarih Kurumu Başkanlığı ve Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığında istihdam edilen personelin sendikalı olup olamayacağına ilişkin ilgi yazılarınız incelenmiştir.
1982 Anayasası’ nın 3.10.2001 tarih ve 4709 sayılı Kanunla değişik “Sendika kurma hakkı” başlıklı 51 inci maddesi, “Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz.
Sendika kurma hakkı ancak, milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebebiyle ve kanunla sınırlanabilir.
Sendika kurma hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.
Aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunamaz.
İşçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenlenir.
Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz” hükmünü getirmiştir.
Aynı şekilde, Uluslararası Çalışma Örgütünün sendika özgürlüğü ve sendika hakkının korunması hakkındaki 87 sayılı Sözleşmesi, 25.11.1992 tarih ve 3847 sayılı Kanun ile, örgütlenme hakkının korunması ve çalışma koşullarının saptanmasına ilişkin 151 sayılı Sözleşmesi ise 25.11.1992 tarih ve 3848 sayılı Kanun ile onaylanmış bulunmaktadır. Anayasanın 90 ıncı maddesinin son fıkrası “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasa’ya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz” hükmünü getirerek uluslararası antlaşmaları daha kuvvetli bir konuma getirmiştir.
Diğer taraftan, kamu görevlilerinin sendikal haklarını düzenlemek üzere yürürlüğe konulan 25.6.2001 tarih ve 4688 sayılı Kanunun kapsam başlıklı 2 nci maddesindeki “Bu Kanun, Devletin veya diğer kamu tüzel kişilerinin yürütmekle görevli oldukları kamu hizmetlerinin görüldüğü genel, katma ve özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile bunlara bağlı kuruluşlarda kamu iktisadî teşebbüslerinde, özel kanunlarla veya özel kanunların verdiği yetkiye dayanarak kurulan banka ve teşekküller ile bunlara bağlı kuruluşlarda ve diğer kamu kurum veya kuruluşlarında işçi statüsü dışında çalışan kamu görevlileri hakkında uygulanır” şeklinde yer alan hüküm uyarınca, mezkur Kanunun uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşlar ile bu kurum ve kuruluşlarda çalışan kamu görevlilerinden hangilerinin sendika üyesi olabilecekleri belirlenmiştir. Ayrıca, aynı Kanunun 15 inci maddesinde ise sendikalara üye olamayacak kamu görevlileri sayılmıştır. Bu çerçevede, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı ve bağlı kuruluşları mezkur Kanun kapsamına girmekte ve burada istihdam edilen personel de istisnaların sayıldığı 15 inci maddedeki sendika üyesi olamayacak kamu görevlileri arasında yer almamaktadır.
Ancak, 2876 sayılı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kanununun “Yasaklar” başlıklı değişik 96 ncı maddesinin 1 inci fıkrası “Yüksek Kurum ve bağlı kuruluşlarının organlarında Başbakan ve Bakanlar dışında her ne ad ve sıfatla olursa olsun görev alan kişiler ve bu kurumların organlarında ve işletmelerinde çalışanlar, bu sıfat ve görevleri devam ettiği sürece siyasi partilere üye olamazlar, siyasi faaliyetlerde bulunamazlar, sendikalara üye olamaz ve sendikal faaliyetlerde bulunamazlar. Yüksek Kurum Başkanının yazılı izni olmadıkça kamu yararına çalışan dernekler dışında hiçbir derneğe üye olamazlar” hükmünü getirmiştir.
Yukarıda yer verilen hüküm ve açıklamaların birlikte değerlendirilmesi neticesinde, Anayasa, Uluslararası Çalışma Örgütünün Sözleşmeleri ve 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu ile tanınan sendikal özgürlük, daha önce çıkarılan 2876 sayılı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kanunu ile yukarıda adı geçen Kurumlarda çalışanlar bakımından kısıtlanmıştır. Söz konusu kurumlarda çalışanların, 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanununun 2 nci maddesi kapsamında değerlendirilmesi mümkün olmakla birlikte, 2876 sayılı Kanundaki özel hüküm nedeniyle ilgili personelin kamu görevlileri sendikalarına üye olamayacakları, üye olabilmeleri için mezkur 2876 sayılı Kanundaki hükmün kaldırılması gerektiği mütalaa edilmektedir.
