Çalışanlar zaman zaman haklı sayılabilecek nedenlerle bir veya birkaç gün ücretsiz izne ihtiyaç duyabilirler. Örneğin yakınlarından birinin hastalığı veya iş saatleri dahilinde zorunlu olarak bir yerlerde (resmi daire vs.) bulunmaları gerekebilir. Ücretsiz izinler konusunda İş Kanunu’nda yeterince açık hüküm bulunmamaktadır. Analık veya evlat edinme ve yıllık izinlere ilaveten verilen yol izinleri haricinde çalışanın ücret izin kullanması ancak işverenin onayı ile mümkün olabilmektedir.
Ücretsiz izin nedir?
Bu kavram yasalarımızda iki türlü kullanılıyor. Birincisi yıllık izinlerde kullanılan yol izni ile kadınların doğum izinleri. İkincisi ise yasal izinlerin dışında çalışanın ya da işverenin talebi ile veya iş sözleşmesi gereğince gerçekleşen ücretsiz izinlerdir. İkinci bölümde iki tarafın rızası aranıyor.
Ücretsiz izin Nasıl kullanılır?
Ücretsiz izin kullanmak isteyenlerin bunu işverene yazılı olarak bildirmesi gerekir. Karşılıklı anlaşma olmadan ücretsiz izin hakkı kullanılamıyor. İşveren de zorla ücretsiz izne çıkartamıyor. Böyle bir durumda işçinin haklı fesih imkanı doğuyor.
İş Kanununda Ücretsiz İzin
- İstekleri üzerine, kadın çalışan analık izninin bitiminden itibaren ve 3 yaşından küçük bir çocuğu evlat edinen eşlerden biri 6 ay süreyle ücretsiz izin kullanabilir (Madde 74).
- Yıllık iznini işyerinin bulunduğu mahal dışında kullanacağını belgeleyen çalışana 4 güne kadar ücretsiz yol izni verilir (Madde 56).
- “Kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir” (Madde 56).
Ücretsiz izinle ilgili uygulama
- Ücretsiz izin talebi yazılı olarak yapılmalı ve işverence onaylanmalıdır.
- Çalışılmayan günün ücreti ödenmez.
- Ücretsiz izinli gün için SGK primi ödenmez, eksik gün bildirimi yapılır.
- Çalışan 10 güne kadar sağlık hizmetlerinden yararlanmaya devam eder.
- Kullanılan ücretsiz izin süreleri işçinin kıdeminden düşülür.
- İşçi ücretsiz izin sırasında başka bir işyerinde çalışamaz.
- İşveren işçisini ücretsiz izne zorlarsa, bu işçi adına haklı fesih nedeni oluşturur.
İşçinin ücretsiz izin kullanmaya zorlanamaması
Yasalarda açık hüküm olmamasına rağmen, Yargıtay içtihatlarına göre işçi ve işveren ücretsiz izin verme ve kullanma konusunda birbirlerini zorlayamazlar. Bu tür bir izin yukarıda belirtilenler dışında ancak tarafların karşılıklı mutabakatı ile mümkündür.
Özellikle uygulamada sıkça karşılaşılan, işverenin ekonomik/finansal nedenlere dayanarak işçilerini ücretsiz izne çıkarması, aşağıda özetini sunduğumuz Yargıtay kararında da görüleceği üzere ciddi sonuçlara yol açabilmektedir.
