Fergani kimdir? | Eserleri nelerdir?

Beştepe Millet Kongre ve Kültür Merkezi'nde, Uzay Ajansı tarafından hazırlanan 'Milli Uzay Ajansı' Tanıtım Toplantısında konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, konuşmasında Fergani'ye de değindi. Peki Fergani kimdir? | Eserleri nelerdir? İşte ayrıntılar...

FERGANİ KİMDİR?

Ebu el-Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el-Fergani, Batıda Alfraganus olarak bilinir. Fergani 9. yüzyılda yetişmiş en ünlü astronomlardan biridir.

Fergani, günümüzde Özbekistan sınırları içinde kalan Fergana kentinde doğmuştur. Tıpkı diğer İslam alimleri gibi Batılı bilim insanları tarafından eserleri incelenmiş ve çalışmaları Latinceye çevrilerek Batı bilimi için büyük bir kaynak olmuştur.

Latinceden sonra İbraniceye de çeşitli isimler tarafından çevrilen Fergani’nin eserleri, 12. yüzyıldan itibaren Batı coğrafyasında kaynak olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ay yüzeyinde yer alan bir kratere “Alfraganus” ismi verilmiş ve günümüzde dahi bu isimle anılan krater sayesinde bu astronomun adı ölümsüzleştirilmiştir. İlim tahsilini zamanın kültür merkezi olan Fergana’da yaptı. Sonra Bağdat’a gitti. Kısa sürede kendisini tanıtan Fergani, matematik alanında kendisini kabul ettirdi.

Abbasi halifeleri Memun, Mutasım, el-Vasık ve el-Mütevekkil devirlerinde önemli ilmi araştırmalar yaptı ve birçok eser yazdı. Fergani bir İslam alimi olarak kendi devrinde kabul gören görüşleri reddetti ve gök cisimlerinin metafiziksel olaylar ya da ruhani varlıklar olmadığını iddia etti. Yaptığı çalışmalarla birçok doğaüstü anlam yüklenen gök cisimlerinin dairesel devirlerde bulunan kati oluşumlar olduğunu ispatlayan Fergani, bu çalışmaları ile bilim adına olduğu kadar İslam dünyası için de büyük bir adım atmıştır.

Uzayı inceleyerek gezegenler hakkında bilgi edinmeye çalışan Fergani, gezegene büyüklüklerinden yörüngelere birçok farklı konuda incelemeler yaptı. Bilim dünyasının önemli isimlerimden olan Kopernik’in çalışmalarına kadar Fergani’nin astronomi bilimi için çok önemli bir isim olmasının bir diğer nedeni, bilinen insanlık tarihinde “güneşin kendine göre bir yörüngesi olduğunu” keşfeden ilk insan olmasıdır.Bu dönemde bazı gök cisimlerinin yörüngesel bir hareket içerisinde olduğuna dair bilgiler mevcut olsa da, dünya genelinde kabul gören görüş güneşin sabit olduğudur. Ancak Fergani bilinen tüm bilgilerin yanlış olduğun gösterdi ve güneşin yörüngesi olduğunu kanıtlamanın dışında kendi etrafında batıdan doğuya doğru döndüğünü ispat etti.

Fergani’nin medeniyet tarihinde imza attığı bir diğer ilk, enlemler arasındaki mesafeyi hesaplamasıdır. Uzun yıllar süren çalışmaları sonucunda iki enlem arasındaki mesafeyi hesaplayan ilk kişi olarak tarihe geçmiştir.

Fergani, 842 yılındaki güneş tutulması gerçekleşmeden “kesin bir biçimde” hadisenin olacağı zamanı kendi icat ettiği yöntemle belirleyerek, önceden gittiği rasatlarda gözlemlerde bulundu.

Ayrıca Fergani, fizik ve mekanik alanlarında da çalışmalarda bulunmuştur. Çizimini kendi hazırladığı ve yapımına nezaret ettiği Nil Nehri sularının hızını ve seviyesini ölçen Mikyas ül-Cedid adında bir alet yapmıştır. Fergani, astronomi ve mekanikten başka matematik ve coğrafya alanlarında çalışmalar yapmıştır.