Şap Hastalığı nedir, neden olur, belirtileri neler, nasıl bulaşır, tedavisi var mıdır, nasıl önlem alınabilir? gibi soruların cevapları araştırılmaya başlandı. Çift tırnaklı evcil ve ya yabani hayvanlarda görülen genellikle et, süt, ve iş gücü kaybına yol açan hastalık olmakla birlikte hızla bulaşma ve yayılma etkisine sahiptir. Şap hastalığının bulaşma riski yüzde 95 olarak direk temasla gerçekleşiyor.
ŞAP HASTALIĞI NEDİR?
Evcil veya yabani tüm çift tırnaklı hayvanlarda görülebilen, kronik durumlarda zayıf ve yavru hayvanlarda ölüme sebebiyet veren, genellikle et, süt ve iş gücü kaybına sebep olan viral bir hastalıktır. Türkiye Tarım ve Orman Bakanlığınca ihbarı mecburi hastalıklar arasında yer almaktadır. Hastalığın mortalitesi düşük olmasına karşın yüksek morbiditeye sahiptir. Bu şu anlama gelir: Öldürücü olmamakla birlikte sürü içerisinde veya bölgede hızla yayılır. Her ne kadar zoonoz kabul edilse de insanlara bulaşma oldukça nadirdir.
ŞAP HASTALIĞININ ÖZELLİKLERİ
Picorna virüsler grubu içinde Aphtovirus alt grubundandır. Virüsün bilinen (A, O, C, Sat 1, Sat 2, Sat 3 ve Asia 1) isimlerinde 7 adet serotiplerinin yanında, yaklaşık 64 farklı alt tipi mevcuttur.
Türkiye'de en çok görülen serotipler A, O ve Asia-1 serotipleridir.
Yüksek sıcaklık, direkt güneş ışığı virüs için uygun olmayan şartlardır.
Direkt güneş ışığı virüsün tahrip olmasına sebep olur. Direkt güneş ışığına maruz kalmadığı şartlarda
40 °C 12 saatte,
60-65 °C 30 dakikada,
85 °C ise hemen tahrip olur. (sütü kaynatmak, eti kaideye uygun şekilde pişirmek virüsü temizler)
Virüs normal hava şartlarında (ör. oda şartları) yaşamını sürdürür,
Virüs bilinen birçok dezenfektan a karşı dayanıklıdır.
Virüsün dayanıksız olduğu dezenfektanlar şunlardır.
Potasyum hidroksit (KOH)
%4 soda, asitler (sirke asiti)
%1-2 NaOH (sudkostik)
Hastalık etkeninin normal koşullarında yaşama standartları
Donmuş sperma (-270 °C) 30 gün
Yapağıda 24 gün
Deri ve kıllarda 28 gün
Kuru ot ve danelerde 130 gün
Ayakkabı ve lastik çizme 80-100 gün
Toprakta 28 gün
Dondurulmuş taze ette 1 yıl süreyle hastalık yapma yeteneğini korur.
ŞAP HASTALIĞININ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Hastalığın ilk devresinde viremiden dolayı hayvanlarda ateş görülür. Bu dönemde ateş 40- 410C ye çıkar. Ancak bu devre kısa sürer ve ateşsiz dönem başlar. Daha sonra ağızda veziküllerden dolayı iştahsızlık ve depresyon görülür. Şap virusunun en çok yayıldığı dokular özellikle ağız, ayak ve meme epitelidir. Genç hayvanlarda ilk belirti yüksek ateştir. Bunu ağız mukozasında, ayaklarda tırnak arası ve korona bölgesinde, memelerde veziküllerin oluşumu takip eder. Sığırlarda ağız lezyonları koyun, keçi ve domuzlardan daha şiddetlidir. Veziküllerden dolayı ağızdan bol miktarda ip gibi uzayan salya akmaya başlar. Ağızda bol salya mevcut olup, mukoza kırmızı ve sıcaktır. Dil ve dudakların iç yüzeyinde, yanak, dişetleri ve damakta veziküllerin oluştuğu görülür. Koyunlarda klinik belirtiler hafif seyreder Virus miktarına bağlı olarak hastalığın inkubasyon süresi 2-14 gün arasında değişmektedir. Koyunlarda belirtiler sığırlardakine benzermektedir; fakat daha hafif seyreder ve bazen varlığı bile anlaşılamaz. Ağızdaki lezyonlar küçük ve çabuk kaybolan niteliktedir. Çoğu zaman ayaklar daha duyarlıdır, topallık klinik belirtilerin başında gelir.
ŞAP HASTALIĞI NASIL BULAŞIR?
Hastalığın yayılışı 2 farklı unsurla gerçekleşir:
1- Hasta hayvanlar
Bunların ağız salya akıntısı
İdrar ve dışkıları
Sütü
Mihraklarda oluşan vezikülerin patlaması ile
2- Taşıyıcı hayvan ve kaynaklar
Fare, Kuşlar, Yaban domuzu, Kanatlılar hastalığın yayılmasında rol oynar.
Suni tohumlama (Hastalıklı sperm veya malzeme ile)
Hastalıklı ortamda bulunan kaba yem, hayvan altlığı, su,
Hastalıklı ortamda kullanılan elbise, kıyafet ve malzemenin (sağım makinesi, kaşağı, zincir) dezenfekte edilmeden kullanılması,
Hayvan nakilleri (Hastalıklı hayvan, malzeme veya dezenfekte edilmemiş taşıma araçları ile),
Hastalıklı hayvan ürünlerinin gerekli işleme tabi tutulmadan piyasaya sürülmesi hastalığın salğın haline gelmesinde önemli rol oynar.
ŞAP HASTALIĞINA KARŞI ÖNLEMLER
1.KORUYUCU OLARAK ALINACAK ÖNLEMLER
Yetiştiricilerin Alacağı Önlemler
A.Ahır girişlerinde şap hastalığına etkili dezenfektanlar (örn: sitrik asit veya sudkostik) ile muamele edilmiş paspasların sürekli bulundurulması.
B.Ahırlara hayvan bakıcılarından başka kimsenin sokulmaması, bakıcıların da farklı kıyafet ve ayakkabı ile ahıra girmesi,
C.Sağım öncesi ellerin, otomatik sağım makinelerinin ve memelerin temizliğine özen gösterilmesi.
D.Yeni satın alınan hayvanların 15 gün süre ile karantinaya alınması ve süre sonunda sağlam ise diğer hayvanların yanına sokulmaması.
E.Mera mevsiminde enfekte meralara hayvanların gönderilmemesi.
F.Enfekte bölgelerden ot, saman, vb.nin alınmaması.
2.HASTALIK ÇIKMADAN VETERİNER TEŞKİLATININ ALACAĞI ÖNLEMLER:
A.4-6 ayda bir düzenli şekilde aşılama yapılması
B.Hayvan hareketlerinin kontrol edilmesi.
C.Hayvan sevkiyatından önce hayvanların aşılanması ve 3 hafta sonunda sevkiyata izin verilmesi.
D.Hayvancılıkla uğraşanların eğitilmesi.
3.HASTALIK ÇIKTIKTAN SONRA ALINACAK ÖNLEMLER:
Yetiştiricinin Alacağı Önlemler:
A.Hasta hayvanlar ile sağlıklı hayvanların hemen birbirinden ayrılması.
B.Hasta hayvanların bulunduğu yerin dezenfeksiyonu
C.Hasta hayvanların altlıklarının yakılması.
D.Hayvan bakıcılarının ayrılması
E.En hızlı şekilde Veteriner Hekimin haberdar edilmesi.
Veteriner Hekimin Alacağı Önlemler:
F.Kesin tanı için marazi madde alınarak en seri şekilde Şap Enstitüsüne gönderilmesi.
G.Hastalık çıkan yere kordon konulması, çift tırnaklı hayvan ve ürünlerinin çıkışının durdurulması.
H.Alınacak sonuç doğrultusunda hastalar, şüpheliler ve 5 aylıktan küçükler dışında kalan tüm hayvanların aşılanması.
İ. Ölen hayvanların yakılarak veya gömülerek imha edilmeleri.
J.Sahibinin isteği doğrultusunda karantina bölgesinde kesilecek hayvanlara Hayvan Sağlığı Zabıtası hükümlerinin uygulanması.
DÜNYADA ŞAP HASTALIĞI
Hastalık 19. yy. boyunca Avrupa, Asya, Afrika, Kuzey ve Güney Amerika da yaygın olarak Avusturalya da ise yalnızca bir kez görülmüştür. Endüstriyel çiftçiliğin gelişmesi şap hastalığı üzerine dikkatlerin toplanmasına yol açmış ve hastalığın sonuçları akut hastalıktan daha önemli bulunmuştur. Hastalık sütçü sürülerde süt veriminin (laktasyon) periyodunun duraklaması ve sıklıkla mastitisle komplikasyon sonucu süt üretiminde % 25 civarında azalma, etçi sürülerde ise gelişmenin gecikmesine yol açmaktadır. Çeşitli ülkelerde bulaşık (enfekte) hayvanların kesimi veya etkili aşılama programları ile hastalığı eradike etmişlerdir. Ancak Amerika, Avusturalya, Yeni Zelanda Japonya ve Avrupa ülkeleri dışında tüm dünyada hastalığın enzootik seyretmesi sonucunda hiçbir ülke şap hastalığın yönünden güvende bulunmamaktadır. Avrupa kıtasında 1991 ve 1993 yılında Bulgaristan'da da, 1994 yılında Yunanistan'da, 1995 yılında Rusya da, 1996 yılında Rusya ve Makedonya da, 1993'te İtalya'da O tipi, 1996'da Arnavutlukta A tipi şap hastalığı sporadik olarak görülmüştür. Son günlerde ise İngiltere'de görülen ve 1997'de Taiwan'da şap hastalığına yol açan virus ile aynı olduğu açıklanan O tipi şap virusu Avrupa kıtasında hızla yayılmaktadır. Bu virus yurdumuz da görülen O tipi şap virusundan farklı bulunmaktadır. Afrika kıtasında O,A,C,SAT I, ve SAT 2 serotipleri salgınlara yol açmaktadır. Ortadoğu, Hindistan ve Uzakdoğu'da ise O,A ve ASIA serotipleri görülmektedir.
