İnternette sıkça Cıva nedir, nerede bulunur? Cıva zehirlenmesi gibi araştırılmaya başlandı. Bizde Cıva nedir, nerede bulunur? Cıva zehirlenmesi, Cıva'nın zararları nelerdir? Cıva İnsan Sağlığına nasıl etki eder? gibi konuları biz de araştırıp haberimizde yer verdik. İşte cıva hakkında bilmedikleriniz...

CIVA NEDİR?

Cıva tabiatta çok yaygın olarak kullanılan bir metaldir. Cas No: 7439-97-6 dir. Cıva, insanlara, ekosistemlere toksik bir maddedir. Metalik cıva, parlak, civa parlak, gümüş renginde, kokusuz ve çok kolay buharlaşır bir maddedir. Anorganik cıva genellikle cıva tuzları halindedir. Başlıcaları cıva klorür, cıva fulfimat, ve cıva sülfürdür. Cıva tuzları ağızdan alındığında yarı ömrü 40 gündür.

Cıvanın başlıca organik birleşimleri metil, etil ve fenil cıvadır. Büyük oranda metil cıva olarak yayılım gösterir. Yarı ömrü 40–50 gündür. Cıva Avrupa Birliği Kimyasallar REACH Tüzüğünün kısıtlamalarla ilgili Ek-17’sinde de yer almaktadır.

Cıva çok küçük miktarlarda bile etkili olabilen bir sinir sistemi toksinidir. Merkez sinir sistemini ve böbrek sistemini doğrudan etkiler. Gelişim bozukluklarına, hareket ve beyin işlevi bozukluklarına neden olur. Kolayca buharlaşarak, renksiz bir buhar halinde havaya karışması onu gizli bir toksin durumuna getirir.
Cıva ve bileşiklerinin etkisi doz, etkilenen kişinin yaşı, etkilenim süresi, etkilenim yolu, etkilenen kişinin sağlığı ve beslenme düzeyi ile ilişkilidir. İdrar, saç ve kan düzeyinin ölçülmesiyle etkilenim belirlenir.

Cıvanın solunması kimyasal akciğer yangısına, doku yıkımına yol açan bronşit oluşumuna neden olur ve etkilenim sürerse ölümle sonuçlanır. Anorganik cıva tuzları böbrek ve merkez sinir sistemine ileri derecede toksiktir. Metil cıva mikrotübül oluşumunu, nöronlarda protein sentezini engeller. Hücre zarı etkinliğini değiştirir, DNA sentezini bozar. Sonuçta sinir sistemine çok ileri derecede toksik etki yapar.

Cıva ve bileşiklerinin etkisi doz, etkilenen kişinin yaşı, etkilenim süresi, etkilenim yolu, etkilenen kişinin sağlığı ve beslenme düzeyi ile ilişkilidir. İdrar, saç ve kan düzeyinin ölçülmesiyle etkilenim belirlenir.

Metalik cıva buharına bağlı yüksek doz, kısa süreli etkilenimlerde, akciğer hasarı, bulantı, kusma, ishal, kalp hızı ve kan basıncında artış, deride kızarıklık, göz tahrişi gibi bulgular ortaya çıkabilmektedir.

CIVA NEREDE BULUNUR?

Civayı doğal olarak toprakta, parlak damlacıklar halinde bulmak mümkünkündür. Daha çok, zencefre de denilen kırmızı renkli civa sülfürün 600° C sıcaklıktaki havada kavrulmasıyle elde edilir. En zengin zencefre yatakları ispanya ve İtalya'da bulunur. Bu iki ülke, dünya civa üretiminin yarısını sağlarlar. Türkiye'de de Konya, Kocaeli ve Ödemiş yörelerinde zencefre yatakları vardır.

Civa zehirlidir. Normal sıcaklıkta bile, onu elde edenler ve kullananlar için solunulması tehlikeli buharlar çıkarır. Bileşiklerinin çoğundan sakınmak gerekir. Adi sıcaklıkta sıvı halde bulunan sadece iki maden vardır: civa ve brom.

Civa, kullanılan madenlerin en ağırıdır. Yalnızca altın, platin ve uranyum gibi bazı kıt madenlerin yoğunlukları civanınkinden yüksektir.

Civanın bu nitelikleri, ondan termometre ve barometrelerde yararlanma otanağını verir (bir sulu barometrenin 10 metre yükseklikte olması gerekirdi). Civa, çok sayıda madeni çözer ve onlarla birleşerek malgama denilen alaşımları meydana getirir. Onun bu özelliğinden altın ve platin metalürjisinde yararlanılır. Kadmiyum malgaması diş hekimliğinde dolgu maddesi olarak kullanılır.

CIVA İNSAN SAĞLIĞINA NASIL ETKİ EDER?

Doğmamış bebeklerin ve küçük çocukların kanlarındaki yüksek seviyede cıva, gelişmekte olan sinir sistemlerine zarar verir. Hemen hemen herkes, çevreye dağılmış bulunan cıva nedeniyle, dokularında eser miktarda cıva taşır.

Cıvaya maruz kalan insanın zarar görüp görmeyeceği birçok faktöre bağlıdır:

Cıvanın Kimyasal Formu [elementel (metalik), inorganik ya da organik bileşikler],

Doz,

Maruz kalma süresi,

Maruz kalma şekli (yeme, soluma, enjeksiyon, dokunma),

İnsanın kişisel özellikleri (yaş, sağlık). Metilcıva vücuttan tabii olarak bir miktar atılabilir.

Ancak önemli ölçüde bir azalma sağlanabilmesi için aylar, hatta yıllar gerekebilir. Yukarıdaki faktörlere bağlı olarak, cıvanın insan sağlığına etkisi çok şiddetli olabileceği gibi, çok sinsi ve uzun sürede ortaya çıkan bir etki şeklinde de olabilir. Bazı durumlarda ise hiçbir etkisi olmayabilir. Cıva temel olarak sinir sistemine etki eder. Sinirlilik, hafıza kaybı, uykusuzluk ve depresyon şeklinde nörolojik semptomlara yol açar. Özellikle, cenin, bebek ve çocukların gelişmekte olan sinir sistemleri metilcıvadan çok etkilenir. Besinlerle günde 5-20ug ev alındığı tahmin edilmektedir.Buhar halindeki metalik cıva, rahatlıkla hava pasajlarından geçerek mukozalara girmek suretiyle kana geçebilmekte ve hızla organizmanın tüm doku ve organlarında dağılıma uğramaktadır.

Elementel cıva, solunum yolu ile absorbe olur. Cıva buharları, monoatomik yapıda (Hg) olduğu ve lipidde çözündüğü için organizmada depolanabilir. Elementel cıva gastro-intestinal sistem ve mukoz membran-lardan kolayca absorbe olur. Kanda Hgc (elementel cıva) şeklindeki cıva kan-beyin bariyerini geçebilmektedir. Hücresel absorbsiyon sonrası Hg° hızlı olarak iyonlara okside olur (Hg2*). Organik cıva bileşikleri de bir miktar Hg2+ ye oksitlenir. Bu iyonlar vücutta cıva bileşiklerini meydana getirirler. Bu absorbe edilen cıva oksidasyon işlemleri ile idrarla dışarı atılır. Cıvanın dağılımı kimyasal şekline, bir dereceye kadar da giriş yoluna bağlıdır, inorganik cıva beyin, karaciğer ve böbreklerde depolanır. En çok böbreklere affinite gösteren cıva bileşikleri başlıca bu organda toplanırlar.Deri yoluyla, çözünen ve çözünmeyen cıva tuzlarının absorbsiyon hızları aynıdır.

CIVA ZEHİRLENMESİ

Cıva zehirlenmesi vuku bulması durumunda derhal Bakanlığımız Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) 114 telefon numarasından aranarak bilgi verilmeli ve buradan alınacak tavsiyelere uygun olarak işlem yapılmalıdır. Ağır metal zehirlenmelerinde antidot olarak Dimaval maddesi kullanılmakta olup temini ile ilgili olarak burayla irtibata geçilmesi gerekmektedir.

ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Okul laboratuvarında ya da sınıfta az miktarda cıva saçılması durumuna karşı aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

Laboratuvarda cıva süzgeci olan solunum maskesi bulundurulmalıdır.

Bütün öğrenciler hemen dışarı çıkarılmalıdır. Cıva dökülen alanda sadece, cıva süzgeci bulunan özel maskeler takmış görevli kimseler bulunmalıdır.
Bütün pencereler açılmalıdır.

Laboratuvarın kaloriferi, ısıtma sistemi kapatılmalıdır.

Bütün elektrikli araçlar hemen kapatılmalı, fişten çekilmelidir. Cıvanın elektriği çok iyi ilettiği unutulmamalıdır.

Laboratuvarda cıvanın temizlenmesiyle çıkan hiçbir atık çöp kutusuna atılmamalıdır.

Çıplak elle hiçbir şeye dokunulmamalıdır. Ellerdeki tüm çatlak ve yaralar kapatılmalıdır. Lateks ya da kauçuk eldiven giyilmelidir.

Uygun iğnesiz şırıngalarla cıva çekilmemelidir.

Çok küçük boncuklar yapışkan bantla toplanmalıdır.

Toplanan cıva kapağı buharı sızdırmayacak, içi su dolu kaplara konulmalıdır. Kapağın çevresi yapışkan bantla sarılmalıdır.

Cıva saçılan bina bölümüne “cıvayla kirli bölge” yazılı bant çekilerek dolaşılması engellenmelidir.

Toplanan cıva uygun biçimde atık toplama birimlerince alınıncaya kadar soğuk ortamda tutulmalıdır.

İçine cıva bulaşmış her türlü fırın, ocak hemen kullanım dışı bırakılmalıdır.

Eğitim kuruluşlarında cıva kullanılması gerekiyorsa, yetkili öğretmen denetiminde ve etkilenim olmayacak biçimde kullanılmak zorundadır.

Öğrencilerin cıva satın almasını gerektiren hiçbir uygulama yapılmamalı, bu tip ödevler verilmemelidir. Cıva saçılması durumunda yapılması gerekenler kolayca okunabilecek biçimde laboratuvarda asılı olmalıdır. Okul laboratuvarlarında cıva uygun kaplarda, ağzı sıkıca kapalı biçimde bulunmalıdır. Laboratuvar ortamından dışarı çıkarılmamalıdır. Okullarda cıva güvenliği ile ilgili eğitim daha çok kimya derslerinde yapılmalıdır.

Cıvadan söz edildiğinde güvenlikle ilgili önerilerden de öncelikle söz edilmelidir.