İran'daki protestoların beşinci gününde çatışmalar şiddetlendi, İsfahan eyaletine bağlı Kehderican'da silah sesleri yükseldi.Yerel medya, ilçe kaymakamlığına girmeye çalışan göstericilere ateş açıldığını ve beş protestocunun öldüğünü bildiriyor.
Amerikan Associated Press (AP) haber ajansı, 28 Aralık Perşembe günü başlayan gösterilerde bu sabaha kadar 13 can kaybı olduğunu duyurdu.
Yarı resmi Mehr haber ajansı ise, silahlı bir kişinin Necef Abad ilçesinde bir polisi öldürüp üçünü de yaraladığını dünyaya servis etti. Reca News haber sitesine göre, ilçedeki gösterilerde iki protestocu ve iki polis öldü. Bugün itibariyle altıncı gününe giren protestolarda ilk kez bir polisin öldüğü bildiriliyor.
20'yi aşkın şehir ve ilçede gösteri var. Huzistan'da sokaklara çıkan göstericileri polis yoğun şekilde biber gazıyla dağıtmayı denedi.
Irak sınırına yakın Kirmanşah'tan sosyal medyaya yansıyan görüntülerde, protestocuların havaifişekler patlattığı görülüyor.
Meşhed Süleyman kentinde ise önceki günler başka şehirlerde görülen bir sahne var. Dini lider Ayetullah Hamaney'in posterinin yırtılıp indirildiğini gösteren video kaydı, sosyal medyaya yüklendi.
Devrim muhafızları ve yerel milislerle güçlü bir istihbarat ağına sahip olan İran'daki sürpriz gösterilerde gözaltı sayısı ise yüzlerle ifade ediliyor.
Cumhurbaşkanı Ruhani: Gösteriler bir fırsat
Pazartesi günü devlet televizyonundan açıklama yapan İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, gösterilerin bir tehdit olarak değil, insanların sorunlarını görmek için bir fırsat olarak ele alınması gerektiğini söyledi.
Ruhani'ye göre protestocuların hepsi yurt dışından emir almıyor ve daha fazla özgürlük istiyorlar.
Tepkilerin odağındaki isim olan dini lider Ayetullah Hamaney'in de kısa süre içinde sessizliğini bozması bekleniyor.
İsrail'den protestoculara: Kahramanlar...
ABD Başkanı Donald Trump'ın 'İran'da değişim zamanı' açıklamasının ardından İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu da gösterileri değerlendirdi. Netanyahu beklendiği gibi Tahran yönetimini eleştirdi ve protestocuları 'kahramanlar' sözcüğüyle niteledi.
Netanyahu, "Bugün İran Cumhurbaşkanı Ruhani'nin, İsrail'in gösterilerin arkasında olduğu yönündeki açıklamalarını duydum. Bu sadece bir yalan değil aynı zamanda gülünç de. İran rejimi düştüğünde, İranlılar ile İsrailliler samimi dostlar olacaklardır. İran halkının özgürlük yolundaki bu mücadelesinde başarılı olmasını temenni ediyorum" dedi.
İsrail İstihbarat Bakanı Yisrael Katz da dün benzer sözler sarfetmişti.
Dalga dalga yayıldı
Son dokuz yılın en büyük protestolarına sahne olan İran'da eylemler ülkenin ikinci büyük kenti Meşhed'de başlamıştı. Meşhed'de hayat pahalılığını protesto için 28 Aralık Perşembe günü başlayan gösteriler, Cuma günü 12 şehre birden yayılmış ve rejim karşıtı bir renge bürünmüştü.
Yüzlerce göstericiyi gözaltına alan Tahran yönetimi, protestocuların organize olduğu sosyal medya uygulamalarını bir süre erişime kapattı. Ülkede en çok kullanılan uygulama, Telegram. Nüfusun yarısının WhatsApp benzeri uygulamayı kullanarak haberleştiği biliniyor.
Pazar gecesi gerçekleşen ölümleri dün öğle saatlerinde izleyicilerine aktaran devlet televizyonu, yağmalanan özel bankalar, kırılan camlar ve yakılan araçları ekrana getiriyor. Devlet televizyonu ayrıca silahlı göstericilerin askeri üsler ve polis karakollarına girmeyi denediğini ancak güvenlik güçleri tarafından püskürtüldüğünü savunuyor.
Bir tabu yıkıldı
Reuters haber ajansı, protestolar sırasında ülkede bir tabunun yıkıldığını bildiriyor. Takestan şehrindeki protestocular ülkeyi 1925 ile 1941 arasında yöneten Rıza Pehlevi'yi öven sloganlar atarak bir tabuyu devirmiş oldu. Pehlevi hanedanlığı 1979 İslam devrimiyle yıkılmıştı.
Bilek güreşini kazandı ama...
Ezeli düşmanı Suudi Arabistan'la Ortadoğu'da girdiği bilek güreşini Suriye ve Irak'ta kazanan İran, halihazırda Yemen'de Şii Husilere destek veriyor. Üçüncü yılını doldurmak üzere olan savaşta Suudi Arabistan'ın başını çektiği koalisyon Husilere hava saldırıları düzenliyor.
Dış politikada bunlar yaşanırken, dünyanın en kapalı rejimlerinden birine sahip ülkede ekonomi alarm veriyor.
3 milyon 200 bin işsizin bulunduğu İran'da bazı temel gıdaların fiyatları son dönemde neredeyse yarı yarıya arttı.
P5+1 ülkeleriyle nükleer anlaşmaya imza atan Tahran yönetimi, Batılı ülkelerin yaptırımlarından 2015 yılında kurtuldu ancak henüz bu sokağa yansımış değil.
İRAN'DA NELER OLUYOR?
İran'da işsizlik, yükselen enflasyon ve yolsuzluğa karşı başlayıp rejim karşıtı gösterilere dönüşen protestolar, hükümetin 'yasa dışı' ilan etmesine rağmen üçüncü gününde de devam etti.
İran'ın kuzeydoğusunda Meşhed'de başlayıp, Kirmanşah, Reşt, İsfahan ve Kum'a yayılan gösterilere binlerce kişi katıldı. Birçok şehirde çok sayıda kişinin gözaltına alındığı bildirildi. Tahran Üniversitesi'nde de küçük gruplar toplandı.
İran İçişleri Bakanı Abdülreza Rahmani-Fazli, halka 'yasa dışı gösterilere katılmamaları' çağrısında bulundu, aksi halde 'kendileri ve diğer vatandaşlar için sorun yaratabileceğini' söyledi.
Diğer yandan bugün, 2009 yılında rejim destekçilerinin düzenlediği gösterileri anma amacıyla yüzlerce kişi de İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e destek için sokaklara çıktı.
Muhafazakâr eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın yeniden seçildiği 2009 yılındaki seçimlerde hile yapıldığı iddiasıyla protestolar düzenlenmiş hem rejim yanlıları hem rejim karşıtları sokaklara çıkmıştı.
Bugünkü anma gösterileri, muhalif eylemlerin başladığı Perşembe gününden önce planlanıyordu.
Üç gündür süren hükümet karşıtı gösteriler hakkında açıklama yapan ABD Başkanı Donald Trump, 'İran'ın bu hükümet karşıtı gösterilere nasıl yanıt vereceğini tüm dünyanın izlediğini' ifade etti.
Trump, İranlıların 'rejimin yolsuzluklarından, ülkenin servetinin terörizme mali kaynak sağlama amaçlı kullanılmasından bıktıklarını' söyledi.
ABD'nin bu yorumları için İran Dışişleri Bakanlığı ise 'fırsatçı ve hilebaz' dedi.
Tahran'da İmam Humeyni Camii çevresinde rejim yanlıları destek gösterisi düzenledi. Telif hakkı EPA
Image caption Tahran'da İmam Humeyni Camii çevresinde rejim yanlıları destek gösterisi düzenledi.
Gösteriler nasıl başladı?
Gösteriler Perşembe günü ülkenin en büyük ikinci şehri Meşhed'de giderek kötüleşen ekonomik durumu protesto amaçlı başladı.
Ülkenin çeşitli şehirlerinden düzenlenen gösterileri tetikleyen sebepler yükselen, enflasyon, işsizlik ve yolsuzluk.
İran uzun süredir ağır yaptırımlar altında ekonomik sıkıntılar çekiyor.
Ülkede işsizlik bu yıl resmi rakamlara göre yüzde 12,4'e çıktı.
Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise ABD öncülüğündeki Batılı güçlerle yapılan nükleer anlaşma sonucu ekonominin kısa sürede düzeleceğini söylüyordu.
Bir haftada yumurta fiyatının iki kat arttığı ülkedeki ekonomik talepler, hükümet politikalarına yönelik öfkeye dönüştü.
Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, yükselen enflasyonu, artan fiyatları kontrol edememekle eleştirildi.
Tahran Üniversitesi'nde toplananlara polis müdahale etti. Telif hakkı AFP STR
Image caption Tahran Üniversitesi'nde toplananlara polis müdahale etti.
'Sert sloganlar' atmakla suçlanan 52 kişi gözaltına alındı.
Kirmanşah, Reşt, İsfahan ve Kum'da yüzlerce kişi sokaklara çıktı.
Sosyal medyada paylaşılan videolarda başkent Tahran'da yoğun güvenlik önlemleri alındığı görüldü.
Bazı bölgelerdeki gösterilerde hükümet yetkililerine siyasi tutukluların serbest bırakılması ve polis şiddetine son verilmesi çağrıları yapıldı.
BBC muhabirleri, İran'da Perşembe gününden bu yana süren protestoların 2009 yılında reform yanlıların düzenlediği eylemlerden sonra, halkın yönetimle ilgili memnuniyetsizliklerini dile getirdiği en büyük gösteriler olduğunu ifade ediyor.
Göstericiler neden sokakta?
Kötüleşen ekonomik şartlar ve yolsuzluk karşıtı başlayan gösteriler siyasi taleplere dönüştü.
Sokaklarda yalnızca Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'ye değil, aynı zamanda İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e karşı da sloganlar atıldı.
Kirmanşah'ta göstericilere tazyikli suyla müdahale edildi.
Image caption Kirmanşah'ta göstericilere tazyikli suyla müdahale edildi.
Ülkenin güçlü din adamlarının yaşadığı Kum'da da gösteriler olduğu ve "Halk yalvarıyor, din adamları Allah gibi davranıyor" sloganları atıldığı bildirildi.
İran'ın dış politikasına da tepki var. Meşhed'de bazı göstericiler hükümetin Orta Doğu ülkelerine müdahalesine "Hayatım Gazze için değil, Lübnan için değil, İran içindir" sözleriyle gösterdi.
Sokaklar, hükümetin iç politika sorunları yerine dış politikaya ağırlık verdiği eleştirisini yapıyor.
Protestoların gerçekleştiği şehirler
Sosyal medyada paylaşılan bazı videolarda göstericilerin "Suriye'yi bırak bizi düşün" sloganları attığı görüldü.
İran ayrıca Yemen'de Suudi öncülüğündeki koalisyona karşı savaşan Şii Husi milislerine silah temin etmekle de suçlanıyor. Tahran bu iddiaları sıklıkla reddetti.İran'ın ayrıca Lübnan'daki Şii müttefikleri Hizbullah'a da silah verdiği söyleniyor.
Gösteriler İranlı yetkililer için de sürpriz oldu. Kendiliğinden başlayan gösteriler, İran Devrim Muhafızları Ordusu ile birçok istihbarat servisinin güçlü olduğu bir ülkede bu tip hükümet karşıtı gösteriler nadir yaşanır.
Göstericiler yabancı ülkelerle ilişkileri protesto ediyor ama bunu tetikleyen ülke içindeki memnuniyetsizlik oldu. Zira giderek kötüye giden ekonomi, İran halkını vurdu.
BBC Farsça'nın yaptığı bir araştırma, son 10 yılda İranlıların ortalama yüzde 15 yoksullaştığını ortaya koydu.
Birçokları kamu bütçesinin, Suriye, Yemen ve Irak'taki çatışmalar yerine kendi hayat şartlarının iyileştirilmesi için kullanılması gerektiğini düşünüyor. Bütçenin büyük bir kısmı da Şii İslam'ın dünya geneline yayılması amaçlı propaganda için kullanılıyor.
Cumhurbaşkanı Ruhani karşıtlarının başlattığı gösteriler kısa sürede kontrolden çıkmış görünüyor, zira birçok şehirde halk sokaklara döküldü.
Gösteriler büyüyor mu?
Hükümetin protesto gösterilerini yasa dışı ilan etmesine rağmen sosyal medyada sokağa çıkılması çağrıları yapılıyor.
Ülke genelinde en az 7 şehirde sokak eylemleri düzenlendiği bildiriliyor.
Göstericilerin sayılarının bazı bölgelerde 100'den az bazı bölgelerde ise binlerce olduğu söyleniyor. Ama şimdilik gösterilerin kitlesel bir harekete dönüştüğünü söylemek zor.
Protesto gösterilerine İran ne diyor?
Resmi yayın kuruluşu IRIB'in aktardığına göre Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri, gösterilerin arkasında muhaliflerin olduğunu söyledi.
Cihangiri, "Bu ülkedeki bazı olaylar, ekonomik sorunlardan kaynaklanıyor ama bunların arkasında başka bir şey var gibi görünüyor. Bunu yaparak hükümete zarar vereceklerini düşünüyorlar ama karlı çıkanlar başkaları olacak" diye konuştu.
Fars haber ajansı, Kirmanşah'ta bir grubun kamu mallarına zarar verdiğini ve daha sonra dağıldığını duyurdu.
Tahran valisi, bu tip eylemlere ana yollarda konuşlanan polisin müdahale etmesi gerektiğini söyledi.
Meşhed'deki yetkilileri protestoların 'devrim karşıtı unsurlar' tarafından düzenlendiğini söyledi. Meşhed'de çekilen ve sosyal medyada paylaşılan videolarda göstericilere tazyikli suyla müdahale edildiği görüldü.
ABD İran'daki gösterilere ne tepki verdi?
ABD Başkanı Donald Trump, Twitter hesabından paylaştığı mesajda şu ifadeleri kullandı:
"Rejimin yolsuzluklarından ve ülkenin varlığını yurt dışında terörizme harcamasından bıkmış olan İran vatandaşlarının barışçıl protestolarıyla ilgili bilgiler geliyor. İran yönetimi, kendini ifade hakkı da dahil kendi halkının haklarına saygı göstermelidir. Dünya bu süreci izliyor."
ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Heather Nauert, Twitter'da şu mesajı paylaştı:
"İran'ın liderleri, zengin tarihi, kültürü olan varlıklı bir ülkeyi, şiddet, kan ve kaos ihraç eden ekonomisi bitmiş dolandırıcı bir ülkeye çevirdi. Başkan Trump'ın da söylediği gibi İran liderlerinden en çok zarar görenler İran halkıdır. ABD barışçıl göstericilerin tutuklanmasını sert bir şekilde kınıyor. Bütün ülkelere İran halkını ve onların temel haklarına sahip çıkma ve yolsuzluğa son verme çabalarını açıkça desteklemeleri çağrısında bulunuyoruz."
