Nevruz, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan, Tataristan, Uygur Bölgesi, Anadolu ve Balkanlarda geleneksel kutlamalarla canlılığını günümüzde de sürdürmektedir. Peki, Nevruz nedir kısaca tarih? Nevruz neden, nasıl kutlanır? Detaylar haberimizde...
2021 NEVRUZ/YENİ GÜN NE ZAMAN?
Nevruz Bayramı, medeniyetler arasında farklı zaman dilimlerinde kutlanmaktadır. Bazı topluluklar bu bayramı 21 Mart'ta kutlarken, Kuzey yarım kürede ilkbaharın başlamasını temsilen 22 Mart veya 23 Mart'ta kutlanmaktadır. Türkiye'de de 20 Mart günü kutlanmaktadır.
NEVRUZ NEDİR KISACA TARİHİ?
Orta Asya'dan Balkanlardaki uluslara kadar çok geniş bir bölgede yerel renk ve inançlarla kutlanan Nevruz, her ulusun kendi kültür değerleriyle özdeşleştirip sembolleştirdiği, özü itibariyle baharın gelişinin kutlandığı coşkuyla karşılandığı bir gündür.
Yaşadığı geniş coğrafyada doğa ve çevrenin uyanışının kutlandığı Nevruz Bayramı'nın Anadolu'da ve Türk kültürünün yayıldığı bölgelerde de son derece köklü ve zengin bir geçmişi vardır.
Nev(yeni) ve ruz (gün) kelimelerinin birleşmesinden meydana gelen ve YENİGÜN anlamını taşıyan Nevruz, kuzey yarımkürede başta Türkler olmak üzere bir çok halk ve topluluk tarafından yılbaşı olarak kutlanır.
Gece ile gündüzün eşitlendiği 21 Mart'ta güneş göçmen kuşlar gibi kuzey yarımküreye yönelir. 21 Mart ile birlikte havalar ısınmaya, karlar erimeye, ağaçlar çiçeklenmeye, toprak yeşermeye, göçmen kuşlar yuvalarına dönmeye başlar.
Bu nedenle 21 Mart bütün varlıklar için uyanış, diriliş ve yaradılış günü olarak kabul edilerek, Nevruz/YENİGÜN bayramı adıyla kutlanır.
Orta Asya'da yaşayan Türkler, Anadolu Türkleri ve İranlıların yılbaşı olarak kabul ettikleri güne Nevruz adı verilir ki, yeni gün anlamına gelir. Gece ve gündüzün eşit olduğu Miladi 22 Mart, Rumi 9 Mart gününe rastlamaktadır.
Nevruz-i Sultani, Sultan Nevruz, Sultan Navrız, Navrız, Mart Dokuzu gibi adlarla da anılmaktadır.
NEVRUZUN TARİHÇESİ
Osmanlı Devleti zamanında Nevruz gününe özel bir önem verilmiştir. Padişahlara Nevruz günleri “nevruziye” adı verilen kasideler sunulurdu. Bu kasidelerde ağaçların yeşermesi, çiçeklerin açması, havanın ısınması gibi konulara yer verilirdi. Nevruz günü Adem’in yaratıldığı, Nuh’un gemisinin karayı bulduğu, Hz. Ali’nin doğduğu, halife olduğu anlatılırdı. Nevruz gecesi bütün yaratıkların Tanrı’ya secde ettiği, dileklerin yerine getirildiği belirtilirdi. Nevruz günlerinde müneccimbaşı, yeni takvimi padişaha sunar, bahşişini de alırdı. Buna da “nevruziye bahşişi” adı verilirdi.
Oniki Hayvanlı Türk Takviminde görüldüğü üzere Türklerde de çok eskiden beri bilinmekte ve törenlerle kutlanmaktadır. Türklerde Nevruz hakkında başlıca rivayet, bugünün bir kurtuluş günü olarak kabul edilmesidir. Yani Ergenekon'dan çıkıştır. İşte bu nedenle bugün Türklerde Nevruz, yeni yılın başlangıcı olarak kabul edilmiş ve günümüze kadar bayramlarda kutlanagelmiştir. Orta Asya'daki Türk topluluklarından Azeri, Kazak, Kırgız, Türkmen, Özbek, Tatar, Uygur Türkleri, Anadolu Türkleri ve Balkan Türkleri Nevruz geleneğini canlı olarak günümüze kadar yaşatmışlardır.
TÜRKLERDE NEVRUZ
Orta Asya'da Nevruz bayramlarında geleneksel olarak pişirilen sümelek buğdaydan yapılan bir çeşit tatlıdır.
Türklerin (Göktürklerin) Ergenekon'dan demirden dağı eritip çıkmalarını, baharın gelişini, doğanın uyanışını temsil eder. Doğu Türkistan'dan Balkanlara kadar tüm Türk kavimleri ve toplulukları tarafından, MÖ 8. yüzyıldan günümüze kadar her yıl 21 Mart'ta kutlanır.
Türkiye'de bir gelenek, Türk Cumhuriyetleri'nde ise resmî bayram olarak kutlanırken, 1995 yılından itibaren Türkiye Cumhuriyeti tarafından Bayram olarak kabul edilen bir gün haline gelmiştir.
Türk Takvimi'nde bir gün 12 bölüme ayrılır, her bölüme Çağ adı verilirdi. Bir çağ iki saat, dolayısıyla bir gün de 24 saattir. Her bir çağ ise sekiz Keh ten ibarettir. Yılbaşı olarak gece-gündüz eşitliğinin yaşandığı 21 Mart, Nevruz günü olarak kutlanır. Bu güne ve yeni yılın başladığı âna Yılgayak denir.
Oniki Hayvanlı Takvim ve Melikşah'ın Celali Takvimi'nde yılbaşı olarak belirlenen 21 mart, Divânu Lügati't-Türk'te de ilkbaharın gelişi olarak belirtilir. Türk edebiyatı ve musikisine de Nevruz; Nevruz-ı Asl, Nevruz-ı Arap, Nevruz-ı Bayati, Nevruz-ı Hicaz, Nevruz-ı Acem ve Nevruz-ı Seba olarak girmiştir. Tarihte pek çok devlet tarafından bayram ve gelenek olarak kutlanmıştır. Bunların başında Anadolu beylikleri, Eski Mısır, İran, Safavi, Sasani, Moğollar, Selçuklu ve Osmanlı gelir.
NEVRUZ NEDEN, NASIL KUTLANIR?
Nevruz bayramı Türkler’in Ergenekon’dan çıkışından sonra kutlanmaya başlamıştır. 5000 yıllık eskimeyen bir gelenektir. Farsça’da yeni gün anlamına gelir. Bağ bozumu, Ergenekon, Bozkurt adlarıyla da anılan bir şölendir.
Orta Asya Türki Cumhuriyetleri’nin tümünde Nevruz bayramı resmi bayram ve tatil günü olarak ilan edilmiştir. Bu gün eğlence ve şenlik günüdür. Bu günde kederli olmak büyük ayıp olarak nitelendirilir. Kutlamalar bölgelere ve ülkelere göre farklılık gösterir. Yemekler yapılır, müzikler çalınır, şarkılar söylenir. Topluca yenilen nevruz yemeğinin ardından nevruz ateşi yakılır ve geleneksel olan bu törende herkes bu ateşin üstünden atlar.
Ebul Gazi Bahadır Han’ın Şecere-i Türki adlı kitabında 400 yıl boyunca etrafı yüksek kayalıklarla çevrili vadiden kurtulan Türkler’in baharın başladığı gün buradan kurtulduğu ve özgürlüklerine kavuştuğu belirtilmektedir. Baharın başlangıcı olarak kabul edilen 21 Mart Türkler için bir kurtuluş günüdür aslında. Orta Asya’da yaşayan Türkler bugün Ergenekon destanını okuyarak eğlenceler düzenler. 12 hayvanlı Türk takviminde Nevruz günü baharın gelişinin ve doğanın yeniden doğuşunun yıldönümü olarak belirtilmiştir. Bugünlerde ortaya çıkan kardelen çiçeği bu nedenle Nevruz çiçeği olarak da adlandırılmıştır.
Nevruz Bayramı'nda ve Nevruz etkinlikleri dahilinde yurt genelinde "TÜRK KÜLTÜRÜNDE NEVRUZ" konulu, tüm resmi ve özel ilköğretim kurumlarında resim, şiir ve kompozisyon yarışmaları düzenlenmektedir ve yarışmaları kazanan öğrenciler, Ankara'da düzenlenen Nevruz programlarına ödül olarak götürülmektedir.
Aynı zamanda Nevruz Bayramı kapsamında kültürlere ait olan geleneksel kıyafetler giyilir, yörelere ait danslar yapılmaktadır. Çocuklara; yap-boz, tişört, kültür haritası, topaç, boyama kitabı ve folklorik bebek gibi eğitici hediyeler/oyuncaklar dağıtılmaktadır.
