Birinci Dünya Savaşı esnasında Sarıkamış'ta meydana gelen Osmanlı İmparatorluğu - Rus İmparatorluğu çatışmaları esnasında yaşanan başarısız bir askeri harekat olan Sarıkamış Harekâtı'nın 103. yılında, Sarıkamış'ta şehit olan vatandaşlar anılıyor. Peki Sarıkamış Harekâtı nedir?
SARIKAMIŞ NEREDE, HANGİ İLE BAĞLI?
Sarıkamış; Kars iline bağlı ilçe ve merkezidir. İki bucağı (Karakurt, Karaurgan), 55 köyü vardır. İlin güneybatısında; kuzeyden Selim, doğudan Merkez, güneyden Ağrı’nın Eleşkirt, batıdan Erzurum’un Şenkaya, Narman ve Horasan ilçeleriyle çevrilidir.
İlçe topraklan dağlıktır. Soğanlı Dağ (2.088 m) kuzeybatıda Süphan Dağı (2.909 m) orta bölümde, Balıklı Dağı (2.858 m) ve Aladağ (3.140 m) doğuda, yer alan başlıca yükseltileridir. Dağların 2.500 m’nin üzerindeki doruklarında kar ve buzullar görülür. Kars-Erzurum Yaylası’nın bir bölümü ilçe topraklarında kalır. Aras ve kollan başlıca ırmaklardır. Aras, ilçenin güneyinde doğu-batı doğrultusunda akar. Kışlar, çok soğuk, sert ve kar yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklık 3.2°C yağış tutan 576 mm’dir. Zengin sarıçam ormanları, aşın kullanım ve hayvan otlatma nedeniyle gerileme içindedir. Yaylalar, ilkbaharda yeşeren yayla bitkileri ve çalılarla kaplıdır. Tarıma elverişli alanlar çok sınırlıdır. Buğday, arpa, fiğ, patates, kayısı başlıca tarım ürünleridir.Koyun yetiştiriciliği önemli bir geçim kaynağıdır. Tarım ürünleri ve canlı hayvan ticareti yapılır. Kars Çayı Vadisi’nde, Erzurum-Kars Kara ve Demiryolu üzerinde, deniz düzeyinden 2.100 m yükseltide kurulu olan ilçe merkezi, il merkezine 56 km uzaklıktadır. Kış aylarında kayak yarışmaları yapılır.
Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçen ilçe, Gümrü Savaşı (1920) ile kurtarıldı. 1926’da belediye örgütü kuruldu.
SARIKAMIŞ HAREKATI'NDA NE OLDU?
1914 yılının Kasım ayında Azap ve Köprüköy, Rus orduları tarafından saldırıya uğradı. Ancak saldırıyı 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa püskürtmüş ve Rus ordusunu dağıtmıştır.
Harekatın amacı, dağılan Rus ordusunu tamamen yok edip, Bakü petrollerine ulaşmak ve Alman İmparatorluğu'nun sanayi ihtiyacını karşılamaktı. Aynı zamanda 1877 yılındaki 93 Harbi'ni Osmanlı İmparatorluğu'nu kaybetmiş ve Batum, Sarıkamış, Kars, Ardahan ve Artvin Ruslara verilmişti.
Toprakları geri almak amacıyla 1914 yılında dönemin Başkomutan Vekili olan Enver Paşa, 19 Aralık tarihinde "Sarıkamış Harekatı" planlarını kurmaylarına sundu.
İlk iki günü başarıyla geçen taarruz sonrasında olumsuz hava koşulları nedeniyle seyrini değiştirdi. Kış, 3-4 Ocak 1915 gecesi daha da şiddetlendi. Fırtına ile yağan kar, yolları tıkayıp, çadırları yıktı. Arkasından da dondurucu soğuklar bastırınca, 60 bin Osmanlı askeri donma, dizanteri ve tifo gibi hastalıklardan dolayı hayatını kaybetti. Bu harekatta Ruslar da 32 bin askerini kaybetti.
Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığına göre Sarıkamış’ta Osmanlı zayiatları 60.000 ve Rus zayiatları 30.000’dir. Savaşın en hazin kısmı ise Osmanlı kayıplarının bir çoğunun Ruslar ile yapılan çarpışmalarda değil de ağır soğuk hava koşulları yüzünden ölmesidir. Ruslar; Türklerden 200 subay, 7000 eri esir, 20 makineli tüfekle 30 topu ganimet olarak almışlardır. 5000 kişi civarında esir alınmıştır.
Başkumandan vekili Enver Paşa büyük bir güçle, Rusları hiç beklemedikleri bir yerden, Allahüekber dağlarından aşarak vurmayı ve Kars‘ı yeniden vatan topraklarına katmayı hedeflemişti.
Allahuekber dağlarının yer yer 2-3 bin rakımlı geçitlerinde ısı sıfırın altında 30 dereceye kadar düşüyordu. Türk askerlerinin büyük bölümü ise çölden gelmişti ve üzerlerinde yazlık üniformalar vardı.
Sarıkamış’ta dondurucu soğuk altında askerlerimizin durumunu Kurmay Subay Şerif Bey “Sarıkamış” adlı kitabında şu cümlelerle anlatıyor:
“Yol kenarında karların içinde çömelmiş bir asker, bir yığın karı kollarıyla kucaklamış, titreyerek, feryat ederek dişleriyle kemiriyordu. Kaldırıp yola sevketmek istedim. Beni hiç görmedi. zavallı çıldırmıştı. Bu suretle şu lanetli buzullar içinde biz belki on bin kişiden fazla insanı bir günde karların altına bıraktık ve geçtik”.
Rus Kafkas Ordusu Kurmay Başkan Vekili Dük Aleksandroviç Pietroviç Sarıkamış’ta gördüklerine anılarında şöyle yer vermiş:
“İlk sırada diz çökmüş 9 kahraman. Mavzerleriyle nişan almışlar, tetiğe asılmak üzereler ama asılamamışlar… İkinci sırada cephane taşıyanlar var, sandıkları bir avuçlamışlar ki, kainattan hırslarını almak istiyor gibiler. Öylesine kaskatı kesilmişler… Ve sağ başta Binbaşı Nihat. Dimdik ayakta, başı açık, saçları beyaza boyanmış, gözleri karşıda…Allahuekber dağlarındaki son Türk müfrezesini teslim alamadım. Bizden çok evvel, Allah’larına teslim olmuşlardı.”
SARIKAMIŞ HAREKATI'NDA HAVA KAÇ DERECEYDİ? KAÇ KİŞİ ÖLDÜ?
Sarıkamış Harekatı'nda hava - 30 dereceydi. Sarıkamış harekatında, Osmanlı ordusundan 60 bini donma sonucu tam 78 bin kişi şehit oldu.. Rus birlikleri de bu savaşlarda 32 bin askerini kaybetti.
SARIKAMIŞ HAREKATI'NDA ATATÜRK VAR MIYDI?
Sarıkamış Harekatı'nda Atatürk yer almamıştır, orduyu Enver Paşa kumanda etmiştir. Bu harekatta Başkumandan vekili Enver Paşa büyük bir güçle, Rusları hiç beklemedikleri bir yerden, Allahüekber dağlarından aşarak vurmayı ve Kars‘ı yeniden vatan topraklarına katmayı hedeflemişti. Ancak havanın soğuması ve ordunun kış şartlarına uygun ekipmanlarla gelmemesi her şeyi değiştirdi. Çünkü Türk askerlerinin büyük bölümü çölden gelmişti ve üzerlerinde yazlık üniformalar vardı.
