Soğuk zincir nedir, ne demek? Soğuk zincir kargo nedir, nasıl taşınır? soruları şu günlerde internet mecrasında sıkça bakılanlar arasında yerini aldı. Biz de bu soruların cevaplarına ve daha fazlasını haberimizde derledik. işte detaylar...
SOĞUK ZİNCİR NEDİR, NE DEMEK?
Soğuk zincir, üretilen bir ürünün, son kullanıcıya kadar belli aralıkta bir sıcaklıkta tutularak nakledilmesini sağlayan süreç.
Aşıların da üretiminden, uygulanacağı son noktaya kadar soğuk bir tedarik zincirinde taşınması gerekiyor. Belli dereceden yüksek sıcaklıklarda aşılar etkinliğini yitirebiliyor.
BioNtech aşısının muhafaza edilebilmesi için eksi 70 santigrat derecelik ortamda tutulma gereksinimi bu aşının dağıtımının zorluğu üzerine tartışmaların başlamasına sebep oldu. Ancak görüşlerine başvurduğumuz Cranfield Üniversitesi Lojistik Bölümü Başkanı Michael Bourlakis, bunun aşılamayacak bir sorun olmadığını, lojistik sektörünün böyle zorlukları kolayca aşabilecek tecrübeye sahip olduğunu belirtiyor.
Bourlakis, bilgi teknolojilerinden drone'lara kadar çokça yeniliğin lojistik dünyasına hemen adapte edildiğini ve dünyanın en ücra köşelerine bile soğuk tedarik zinciri ile zaten çeşitli ürünler gönderildiğini söylüyor.
AŞILAR İÇİN GEREKLİ OLAN SICAKLIK NEDİR?
Aşılar çevre koşullarına hassas biyolojik ürünlerdir. Bazı aşılar donmaya, bazıları sıcaklık artışına veya ışığa duyarlıdır. Aşının etkisi, yani aşılanmış hastada yeterince koruma sağlaması, aşının uygun olmayan sıcaklık koşullarına maruz kalması ile azalabilir ve kaybedilen etki (biyolojik aktivite) tekrar kazanılamaz. Aşıların kalitesi ve stabilitesi belirli sıcaklığı sağlayan soğuk zincir uygulaması kullanılarak korunur. En çok kullanılan aşılar için saklama sıcaklıkları Tablo 4’te verilmiştir ve dondurulmuş aşılarda -15 ile -25°C arası, buzdolabında saklanması gereken ve asla dondurulmaması gereken aşılarda ise +2 - +8°C arası sıcaklık olarak belirlenmiştir.
DONMAYA VE ISIYA KARŞI HASSASİYET NE KADARDIR?
Aşıların değişen ısıya karşı duyarlılığı Şekil 3’de gösterilmektedir. Bu aşılar altı kategoride incelenmektedir. Isıya en hassas grup A grubu, en az hassas olan F grubudur. Saklama koşulları ısıya hassasiyet gösteren liyofilize aşıların sadece açılmamış flakonlarında geçerlidir, çoğu liyofilize aşılar rekonstitüe edildikten sonra etkisini hızlıca kaybeder. Aşılama esnasında veya ilk 6 saat içerisinde +2 ve +8°C arasındaki sıcaklığın korunması sağlanmalıdır. Aşıların donmaya maruz kalması da soğuk zincir aşamasında problemler meydana getirmektedir. Donma, özellikle alüminyum adjuvanlı aşılarda geri dönüşümsüz aktivite kaybına yol açar. Donmaya karşı koruma ya da sıvı aşıların kriyoprotektanlarla korunması, özellikle alüminyum hidroksit ve alüminyum fosfat gibi tuzların adjuvan olarak kullanıldığı aşılarda çok önemlidir. Adsorbe aşıların (DBT ve tetanoz aşısı) donmaya maruz kalması durumunda içerisindeki alüminyum hidroksit kristalleşir ve aşının etkinliğinin kaybedilmesine, aşı uygulama yerinde apse oluşumuna yol açtığı bilinmektedir. Difteri, tetanoz, boğmaca, hepatit B ve Haemophilus tip b konjuge aşılarında koruyucu maddenin formülasyonda kullanımı en az 3 donmaçözme döngüsüne karşı aşıyı korumuştur. Alüminyum adjuvanlı aşıların donmaya karşı korunmasında yüksek konsantrasyonda (%20) poloksamer 407 uygun bulunmuştur. Braun ve ark.(2009) yaptıkları çalışmada, -20°C’de tekrarlanan donmaya karşı stabil olan ve 37°C’ de 12 ay süresince stabil kalan yeni bir Hepatit B aşı formülasyonu geliştirmişlerdir. Bu termostabil aşının pH’sı 5.2’dir ve orijinal aşı içeriğinin yanısıra %7.5 (h/h) propilen glikol, 40 mM fosfat ve 40 mM histidin içermektedir. Propilen glikol donmaya karşı stabilite sağlarken diğer bileşenler ısıya karşı stabilite sağlamaktadır. Bu formülasyonun, tavşanlarda yapılan deneylerde lokal ve sistemik yan etki göstermediği, iyi tolere edildiği gözlenmiştir (30). Hepatit B aşısının stabilitesinin artırılması; aşı etkinliğinin sağlanması, bağışıklık kapsamının uzaması, aşılama lojistiğinin basitleşmesi ve soğuk zincire ait maliyetin düşürülmesi açısından önem taşır. Kesinlikle dondurulmaması gereken aşılar; kolera, DTaP-hepatit B-Hib-IPV (hexavalent), DTwP ya da DTwP-hepatitis B-Hib (pentavalent), Hepatit B, Hib, insan papillomavirüs (HPV), inaktif poliovirüs (IPV), influenza, pnömokok, rotavirus, tetanoz, DT ve Td’dir. Bu aşıların bir kez donmaya maruz kaldıklarında tekrar kullanılmaları mümkün değildir.
TÜRKİYE'DE SOĞUK ZİNCİR UYGULAMALARI NASILDIR?
T.C. Sağlık Bakanlığı’nın 2009 yılında yayımladığı Genişletilmiş Bağışıklama Programı (GBP) Genelgesine göre, soğuk zincire tabi aşıların il ve ilçe düzeylerinde, sağlık ocakları/ aile hekimleri/ toplum sağlığı merkezlerine nakli ve bu merkezlerde saklanması belirli kurallar çerçevesinde yürütülmektedir. Genelgede; zamanında ve istenilen miktarda aşı temin edilemediğinde aşı uygulamalarında aksamalar olacağı, kullanılan aşılar etkin değilse %100 aşılama hızlarına ulaşılsa bile bağışık bir toplum oluşturma hedefine ulaşılamayacağı, bu nedenle soğuk zincirin GBP’nın en önemli bileşenlerinden biri olarak büyük önem taşıdığı vurgulanmıştır. Soğuk zincir uygulamasında sürekli ısı izlemlerinin yapılarak kayıt altına alınmasının önemli olduğu ve sürekli ısı kaydeden sistemlerin kullanılması yaygınlaştırılması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca, buzdolapları, aşı nakil kapları ve buz aküleri gibi uygun ekipmanların kullanımına ait kurallar ve sorumlu personelin görev ve sorumlulukları detaylı bir şekilde yer almaktadır.
SOĞUK ZİNCİR KARGO NEDİR, NASIL TAŞINIR?
Soğuk zincir kargo ise bozulabilir kargonun bir üst seviyesi olarak kabul ediliyor.
Soğuk zincir kargo yoluyla ürünlerin taşınması için çeşitli taşıma modları kullanılır. Frigorifik özellikleri olan kamyon veya vagonlar ya da frigorifik kargo gemileri, resifler veya hava kargo uçakları soğuk zincir kargo taşımalarında kullanılabilir. Soğuk zincir kargo talebini ağırlıklı olarak ilaç ve gıda sektörü taşımaları yükseltmektedir. Öyle ki DHL ilaç sektöründeki soğuk zincir kargo taşımalarının 2020 yılında 13.4 milyar dolara ulaşacağı öngörüsünde bulunmuştur.
Günümüzün artan hız ihtiyacı ve pazardaki rekabetçilik gereği en hızlı taşıma modu olan hava kargo kullanımı özellikle bu alanda artıyor dersek yanlış söylemiş olmayız.
Uçak kargoda -20/+20 derecelerde sabit muhafaza sağlayan sistemlere verilen soğuk zincir kargo uçaktaki kargo ünitesinin bir buzdolabı işlevine dönüşmesidir. Kargo ünitesi kuru buz ile soğutulur ve soğuk zincir oluşturulur. Ünitenin enerjisi üzerindeki piller ile sağlanır. Bu noktada uçak kargo personeline büyük görev düşer, personel soğuk zincirin kırılmaması için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.
Zira soğuk zincir kargo ile bozulmadan varış noktasına ulaşması gereke gıda, ilaç ya da serum gibi nitelikli gönderinin güvenliği için sıcaklıklarda artış veya düşüşlerin dikkatlice izlenmesi gerekir ki en küçük oynamalar bile söz konusu ürünlerde ciddi hasarlar medyana getirmesin. Çünkü bir aşının sıcaklığında yaşanacak yarım derecelik bir yükselişin o aşıyı kullanılamaz hale getirmesi mümkündür, ya da bir ilacın bulunduğu ortamdaki düşüş o ilacın tüm farmakolojik özelliklerini ortadan kaldırabilir. Söz konusu gıda ise raf ömrü bu sıcaklık artış veya düşüşüne göre azalıp artabilir.
Bu tezimizi 2017 yılının Mart ayında Abu Dhabi’de düzenlenen Dünya Kargo Sempozyumda verilen rakamlarla ortaya doğrulamak mümkün. Sempozyumda açıklanan verilere göre ilaç sektöründe soğuk zincir hataları yıllık 34.1 milyar dolar değerinde ürün kaybına yol açmaktadır. Soğuk zincir içinde taşınan aşıların ise yüzde 25’i varış noktasına kötüleşmiş durumda ulaşmaktadır. Sadece bu rakamlar bile soğuk zincir taşımalarının ne kadar özenli ve dikkatli yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır.
SOĞUK ZİNCİR ÜRÜN TAŞIMACILIĞI
Soğuk Zincir Lojistiğinde ürün (gıda veya ilaç), sadece doğru sıcaklık aralığında tutmak yeterli değildir. Gıda, ilaç, serun, aşı gibi soğuk zincir ürünlerinin kalitesi ve güvenliği için sıcaklıklardaki artış ve azalışların da izlenmesi, sıcaklıktaki artış ve azalışların belirlenen sınırlar içinde kalması sağlanmalıdır.
Ürünlerde Soğuk Zincirin kırılması, sıcaklıklardaki çok küçük değişiklikler bile ürünlerin raf ömrünü ve güvenliğini önemli derecede etkilemektedir.
Mikrobiyolojik üremenin başlaması ve gıdanın kalitesinin azalması, bozulması ve gıda zehirlenmesi riski taşıması için, özellikle, 0 ile +1 derece arasında soğutulmuş gıdalarda, belirtilen sıcaklık sınırlarının birkaç derece bile aşılması yeterlidir. Gıda ürünlerinde kalite kaybı, saklama sıcaklığı ve belirlenen sıcaklık değerlerinin üzerinde geçirilen zamanla doğru orantılıdır ayrıca sıcaklık değerindeki değişimle etkendir.
Soğuk Zincirde kalite ve gıda güvenliği hasat veya üretimden sonra mümkün olan en kısa zamanda ideal saklama sıcaklığına soğutulması ile sağlanabilir.
Soğuk Zincir Lojistiğinde sıcaklık değişimleri için en fazla risk, ilaç veya gıda ürünlerinin soğuk hava depolarından nakliye araçlarına transferi sırasında, liman veya havalimanında ise soğuk hava depolarından gemi veya uçağa taşınmaları sırasında oluşmaktadır.
Bu risklerin azaltılması için yeni teknolojik çözümler, indikatör etiket sistemleri üreticiler ve nakliyeciler tarafından kullanılmaya başlanmıştır.
Soğuk Zincir gıda veya ilaç ürünleri için üretim anında başlar. Gıda ya da ilaç eğer üretiliyorsa, ideal sıcaklıkta üretilir ve hemen paketleme ve buradan da depoya alınır.
Tarladan toplanan gıda ürünleri ise hızlı bir şekilde paketlemeye daha sonra da ideal saklama sıcaklığına getirilmesi için soğutmaya alınır. Depolama tesislerinin dışındaki sıcaklıklar genelde mevsimine göre -5 derece ile 50 derece arasında değişebilir.
Uluslararası gönderimi yapılan gıda ve ilaç ürünleri ise çoğunlukla deniz ve havayolu ile taşınırlar. Havalimanı veya limanı aktarımları ise, ideal saklama sıcaklığını korumak amacaıyla, soğutmalı kamyonlar ile yapılır. Kamyonların soğutma kapasiteleri bu amaçla tasarlanmıştır. Transfer sırasında dışarıdaki sıcaklık -5 derece ile 50 derece arasında değişebilmekte ve ürünler liman veya havalimanındaki transferleri sırasında doğrudan güneş ışına maruz kalabilmektedir. Güneş altında sıcaklık ise 80 dereceye kadar ulaşabilmektedir.
Deniz veya havayolu transferi sırasında ideal derecenin korunması için kullanılan çözümler Soğuk Zincirin devamlılığını sağlar. Ürünler varış noktalarında da gönderim noktasına benzer koşullar ile karşılaşırlar. Varış noktasından depoya aktarımı sırasında yine son teknoloji Soğuk Zincir güvenlik sistemleri çözümleri ile ürünler garanti altına alınır.
