DONÖR NEDİR?

Donör, sözlük anlamı olarak bağışlayan anlamına gelir. Pratikte ise kemik iliği nakli ve kök hücre veren kişilere donör denir. Ülkemizde henüz yaygın olmasa da, dünya genelinde pek çok hastanın, sağlına kavuşmasına olanak sağlamıştır. Donör olmak, ülkemizde her ne kadar önyargıyla karşılansa da başarılı örneklerini de görmek mümkün. Bir hasta için aile içinden olduğu gibi aile dışından da donör bulunabilir.

Kemik İliği naklinde , hastaya kök hücrelerini veren kişiye donör adı verilir.Bir kişinin donör olabilmesi için hastayla HLA uyumunun olması şarttır.

NASIL DONÖR OLUNUR?

Aile dışı kök hücre donörü olmak için öncelikle 18-55 yaş arasında ve 50 kilonun üzerinde olmak gereklidir. Donörlerin bulaşıcı hastalık ya da bağışıklık sistemi hastalığına sahip olmaması gereklidir. Bu şekilde yapılan bir bağışı başka bir hasta ile binde bir ya da milyonda bir uyuşur. Bu nedenle bağış yapan kişiler uzun süre kayıtlarda kalır. Kayıtlar ise Türkiye'de iki yerde yapılır. Birisi İstanbul Üniversitesi'de bulunan TRİS ve Ankara Üniversitesi'nde bulunan TRAN.

Dokular uyuştuğunda neler olacağını merak ediyorsunuzdur. Doku uyuşması gerçekleştiğinde bağış yaptığınız merkezden sizinle iletişime geçecekler. Eğer bağış yapmayı hala kabul ediyorsanız daha detaylı sağlık kontrolünden geçirilirsiniz. Böylece nakil işlemi için hazır bir hale getirlirsiniz.

Allojenik nakil: Uyumlu vericinin önemi

Bir allogeneik naklin başarısında bağışıklık sistemi önemli rol oynar.  Bağışıklık sistemi normalde bakteri veya virüs gibi vücutta yabancı bulduğu her şeyi yok ederek sağlıklı kalmamızı sağlar.  Normal çalışan bir bağışıklık sistemi başka insanlardan gelen hücreleri de yabancı olarak algılar.

Verici ile alıcı arasındaki yakın bir doku tipi uygunluğu yoksa, hastanın bağışıklık sistemi yeni kök hücrelerini yabancı olarak algılayarak onları yok eder. Buna gretfin reddi denir ve verilen hücrelerin başarısız olmasına yol açabilir. Nakil öncesi tedavi (kemoterapi ve/veya radyasyon tedavisi) ile bağışıklık sisteminin büyük kısmını yok edildiği için bu durum nadirdir.

Oluşabilecek diğer bir sorun da verici hücrelerin kendi bağışıklık hücrelerini yaptıklarında, oluşan yeni hücrelerin hastadaki hücreleri yabancı olarak algılayarak kendi yuvalarına karşı düşman haline getirebilmeleridir. Bu tip saldırıya graft-versus-host hastalığı dendir. Verilen kök hücreler nakil yapılan kişinin vücuduna saldırır. Bu nedenle mümkün olduğunca en uygun verici bulunabilmesi için her türlü çaba gösterilir.

Diğer donör faktörleri

Doktorunuz sizin için birden fazla olası yetişkin donör bulursa, içlerinden birini seçmek için diğer faktörler dikkate alınacaktır.

 Doktorunuz ayrıca bir donörün ;

    cinsiyetine
    yaşına
    kan grubuna
    boyuna
    kilosuna
    donör kadınsa kaç kez gebelik geçirdiğine
    donörün sitomegalovirüs (CMV) testinin pozitif çıkıp çıkmadığına da bakabilir.

Eğer doktorunuz sizin için birden fazla uygun uyumlu kordon kanı ünitesi bulursa, ünitenin büyüklüğünü değerlendirecek ve içlerinde en fazla sayıda kan yapıcı hücre bulunan üniteyi seçecektir.

Uygun bir eşleşmenin bulunması

Binlerce olası farklı HLA doku tipi kombinasyonu mevcuttur. Bu da tam bir eşleştirmeyi zorlaştırabilir. HLA antijenleri kalıtsal geçiş gösterir. Bir verici aranmasına genellikle hastanın kardeşlerinden başlanır, bunlar mümkünse anne-babaları aynı olan kardeşler olmalıdır. Bir kardeşin tam uygunluk gösterme şansı (anne ve babanızdan her ikinizin de aynı HLA antijenlerini almış olma olasılığı) yaklaşık 4'te 1'dir.

Bir kardeşten iyi bir uygunluk elde edilemezse, araştırmalar iyi bir uyum sağlama olasılığı düşük olan anne-baba, yarı kardeşler (ana veya babası bir kardeşler) ve teyze, hala, amca, dayı ya da kuzenler gibi uzak akrabalara doğru ilerletilir. (Artık eşler, akraba olmayan diğer kişilerden daha iyi birer verici adayı olarak görülmemektedir.) Hiçbir akraba uygun bulunmazsa, araştırma genel nüfusa doğru genişletilir.

Ne kadar uzak olasılık olarak görülse de bir yabancıdan da iyi bir uyum gösteren verici bulunabilir. Bu işleme yardımcı olabilmek için kemik iliği nakil kayıtları kullanılır. Bu kayıtlar, hastalar ve gönüllü vericiler arasında eşleştirme yapmaya yararlar.

Günümüzde, kök hücre nakline gereksinim duyan insanların yaklaşık yarısında uygun verici olarak akraba olmayan bağışlayıcılar bulunabilir. Bir kişinin doku tipine bağlı olarak, pek çok başka uluslararası kayıt sistemi mevcuttur. Ancak akraba olmayan bir verici bulmak aylar alabilir. Bir tek eşleşme için çok ama çok sayıda kaydın elden geçmesi gerekebilir.

Bir araştırma ne kadar sürer?

Yetişkin donörleri seçmek ve test etmek bir kaç ay veya daha fazla sürebilir. Bir kordon kanı ünitesi bulmak ve getirtmek yaklaşık iki hafta sürer. Araştırma ve seçim sürecini kavramak beklerkenki endişenizi azaltmaya yardımcı olabilir.

Araştırma boyunca doktorlarınız arasında iletişim

Nakil merkeziniz bir yandan sizin için donör veya kordon kanı ünitesi araştırırken, siz de büyük ihtimalle bakım için aile hekiminize döneceksiniz. Sizin, aile hekiminizin ve nakil doktorunuzun birbirinizle iletişim halinde olmanız gerekiyor. Siz beklerken, hastalığınızda veya sağlığınızda bir değişiklik olursa, aile hekimizle birlikte nakil doktorunuza anlatmalısınız. Doktorlarınız sizin için en iyisini düşünerek naklin ertelenmesine karar verebilirler. Sizin için önemli olan nakil gerçekleştiğinde mümkün olduğunca sağlıklı olmanızdır.

Akraba dışı kemik iliği/kök hücre vericisi olmak için şartlar nelerdir?

Ülkemizde TÜRKÖK 18 ile 50 yaş arasında, en az 50 kg ağırlığındaki her sağlıklı kişiyi kök hücre vericisi olarak kabul etmektedir.
Gönüllü kemik iliği/kök hücre verici adaylarının bulaşıcı hastalık, bağışıklık sistemi hastalıklarına ve enfeksiyon hastalıklarına sahip olmaması gerekmektedir.
Bunun için öncelikle verici (donör) adaylarından kan örnekleri alınarak incelenir. Eğer herhangi bir hastalık saptanmazsa doku tipi belirlenir ve bilgileriniz kemik iliği bankasına aktarılır.
Kemik iliği bankasına başvuran ve nakil bekleyen hastalardan biri ile uyum sağladığınız tespit edilirse sizinle iletişime geçilerek bağış yönteminiz seçilir (periferik kök hücre toplama yöntemi, kemik iliği toplama yöntemi). Takiben gönüllülük durumunuzun devamına göre işlem için uygunluğunuz fizik muayene ve laboratuvar değerlendirmeniz sonrası belirlenir.

TÜRKİYE'DE DONÖR

Maalesef ülkemizde bu konuda bağışçı sayısı oldukça az ve bağış bilinci henüz oturmuş değil. Bağışçı olmak isteyenler ise Kızılay, Ankara Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi'nde başvuruda bulunabilir. Başvuru esnasında bilgi formu ve 20 ml'lik kan örneği vermeleri yeterli fakat şunu da unutmamak gerekir. Dokular uyduktan sonra bağıştan korku nedeniyle vazgeçebilme ihtimali olan bireylerin, hasta ve aile psikolojilerini göz önünde bulundurmaları, ondan sonra başvuruda bulunmaları gerekmektedir.