Fakat etkin pişmanlık ve ceza indirimi konusunu daha iyi anlayabilmek için öncelikli olarak “suç” kavramına değinmemiz doğru olacaktır. Suç; tipikliğe uygun, hukuka aykırı, kusurlu insan davranışıdır. Hareket, netice ve illliyet bağı bir araya gelerek somutlaşır ve böylece suç meydana gelir. Hareket ile netice arasında illiyet bağı bulunmaması halinde suçun oluşmayacağını söylemek doğru olacaktır.
Etkin pişmanlık, bir kişinin işlemiş olduğu suçtan dolayı kendi hür iradesi ile sonradan pişman olması ve suç teşkil eden fiilin meydana getirmiş olduğu olumsuzlukları gidermesi ya da ceza adaletine olumlu hareketleri ile katkıda bulunması halinde uygulanmaktadır. Etkin pişmanlık, cezayı ortadan kaldırabileceği gibi cezada indirim yapılabilmesini de sağlayan bir ceza hukuku kurumdur. Fakat TCK gereğince etkin pişmanlık ve ceza indirimi her suç tipine uygulanabilecek nitelikte değildir. Yalnızca TCK’da belirtilmiş olan suçların işlenmesi halinde etkin pişmanlık ve ceza indiriminden yararlanmak mümkün olacaktır.
Etkin pişmanlık ve ceza indirimi, çoğu zaman gönüllü vazgeçme ile karıştırılmaktadır. Fakat iki kavram da aslında farklı niteliklere sahiptir. Gönüllü vazgeçme, suçun tamamlanması veya kesintisiz suçlarda olduğu gibi suçun sona erme aşamasına kadar mümkünken; etkin pişmanlık bu aşamadan sonra gündeme gelmektedir. Fail, bir suçun icra hareketlerinden gönüllü olarak vazgeçerse ya da kendi çabasıyla suçun tamamlanması veya neticenin gerçekleşmesini önler ise bu durumda gönüllü vazgeçmeye göre teşebbüsten dolayı ceza almayacaktır. Dolayısıyla şunu söyleyebiliriz ki tamamlanmış olan bir suç açısından yalnızca etkin pişmanlık söz konusu olabilmektedir. Gönüllü vazgeçme TCK m.36’da belirtilmiş olup bu hüküm tüm suçlar bakımından uygulanabilen genel bir hüküm niteliğindedir. Fakat etkin pişmanlık sadece ilgili suçlar açısından uygulama alanı bulur. Aynı zamanda gönüllü vazgeçme her durumda bir cezasızlık nedeni iken etkin pişmanlık bazen cezasızlık nedeni bazen ise ceza indirim nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır.
Etkin pişmanlık ve ceza indirimi uygulamasından nasıl faydalanır?
Etkin pişmanlık ve ceza indirimi konusunda dikkat edilmesi gereken nokta; etkin pişmanlıktan faydalanmanın her suç tipi için mümkün olmadığıdır. Dolayısıyla etkin pişmanlık ile ceza indiriminden faydalanabilmek açısından tamamlanmış olan suç için TCK kapsamında hüküm bulunmalıdır. TCK m.168/1 ‘ e göre sayılan suçlar tamamlandıktan sonra fakat bu sebeple kovuşturma başlamadan önce fail, azmettiren veya yardım eden bizzat pişmanlık göstererek mağdurun uğramış olduğu zararı aynen ya da tazmin sureti ile tamamiyle giderirse verilecek olan cezada indirim yapılmaktadır. Müşterek olarak işlenmiş olan suçlarda failin bir tanesi pişmanlık gösterirse ve zarar tazmin edilirse yalnızca bu fail etkin pişmanlık ve ceza indiriminden yararlanabilecektir. Suça iştirak etmiş olan diğer şerikler bundan yararlanamayacaktır. Eğer söz konusu zararın kısmi olarak giderilmesi durumu gündemdeyse, bu halde mağdurun rızası aranmaktadır. Etkin pişmanlık mekanizması otomatik olarak devreye girmeyecektir.
Etkin pişmanlık ve ceza indirimi açısından dikkat edilmesi gereken bir diğer konu da zamandır. Etkin pişmanlığın gerçekleşme zamanına göre yapılacak olan ceza indirim oranı da değişmektedir. TCK m.168/2’ ye göre etkin pişmanlık kovuşturma başladıktan fakat hüküm verilmeden önce söz konusu olur ise bu durumda yapılacak olan ceza indirimi birinci fıkrada bahsi geçen indirimden daha az olacaktır. Dolayısıyla erken gösterilen etkin pişmanlık, failin daha yüksek ceza indirimine tabi olmasını sağlamak açısından önem taşımaktadır.
Etkin pişmanlık ve ceza indiriminin uygulandığı suçlar
Etkin pişmanlık ve ceza indiriminin söz konusu olmasının ancak TCK’da belirtilmiş olan suçların işlenmesi halinde mümkün olacağına daha önce de değinmiştik. TCK’da pek çok sayıda suç tipi açısından etkin pişmanlık sebebi ile ceza indirimi öngörülmektedir.
TCK’ ya göre hırsızlık, güveni kötüye kullanma, yağma, karşılıksız yararlanma, mala zarar verme, hileli iflas, taksirli iflas veya dolandırıcılık suçlarının işlenmesi halinde etkin pişmanlık hükümleri uygulama alanı bulmaktadır. Aynı zamanda banka ve kredi kartlarının kötüye kullanılma suçu ile kişiyi hürriyetinden yoksun bırakma suçunda da etkin pişmanlık ve ceza indirimi mümkün olabilmektedir. Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun işlenmesi halinde suçu işlemiş olan kişi, bu suç sebebiyle soruşturma başlamasından önce mağdurun şahsına zarar vermez ve onu güvenli bir yere serbest bırakırsa etkin pişmanlık ile ceza indirimi mümkün olmaktadır. Karşılıksız yararlanma suçunda ise fail, azmettiren ya da yardım eden pişmanlık göstererek kamunun, mağdurun ya da özel hukuk tüzel kişisinin uğramış olduğu zararı soruşturmanın tamamlanmasından ölünce tazmin eder ise kamu davası açılmayacaktır. Eğer hüküm verilinceye kadar tazmin söz konusu olursa cezada indirim yapılmaktadır.
Tüm bu suçların yanı sıra TCK m.192’ye göre, uyuşturucu ya da uyarıcı madde imal ve ticaretine iştirakte bulunmuş olan kişi resmi makamların haber almasından önce diğer suç ortaklarını ve aynı zamanda söz konusu maddelerin saklanmış olduğu ya da imal edildiği yerleri yetkili merciilere haber verir ise ve bu bilgiler ışığında suç ortakları ve maddeler eler geçirilirse bu kişi hakkında cezaya hükmolunmayacaktır. Ayrıca TCK m.248’te yer alan zimmet suçunun işlenmesi halinde de soruşturma başlamasından önce zimmete geçirilmiş olan mal iade edilirse ya da kamunun zararı giderilirse cezada indirim yapılmaktadır. Etkin pişmanlığın gösterilme anına göre bu suçta da uygulanacak olan ceza indirim oranı değişmektedir. Suçun işlenmiş olduğu iddiası ile davası açılmış fakat hüküm verilmemiş ise etkin pişmanlığın gerçekleşmesi halinde daha az cezai indirim uygulanacaktır.
Etkin pişmanlık ve ceza indirimi, uygulanması mümkün olan her suç tipi açısından tek tek incelenmelidir. Çünkü farklı suçlara farklı indirim oranları uygulanmakla beraber etkin pişmanlığın gösterilme anı da ceza indirim oranını etkilemektedir.
Etkin pişmanlık ve ceza indirimi oranı
Etkin pişmanlık ile ceza indirim oranının her suç tipi açısından değiştiğini daha önce de belirtmiştik. Bunun yanı sıra bahsi geçen suç tipi açısından hangi zamanda etkin pişmanlığın gösterildiği de uygulanacak olan ceza indirim oranını etkilemektedir. Genel olarak şunu söyleyebiliriz ki ne kadar erken etkin pişmanlık gösterilirse ceza indirim oranı o kadar yüksek olacaktır. Hakim, ilgili kanun maddelerinde geçen hükümler doğrultusunda cezada indirimi takdir etme yetkisine sahiptir.
TCK m.168/1’ de belirtilmiş olan suçlar açısından kovuşturma başlamasından önce etkin pişmanlık gösterilmesi halinde verilecek olan ceza üçte ikisine kadar indirilmektedir. Fakat eğer kovuşturma başlamış ancak hüküm verilmemişse bu durumda söz konusu ceza yarısına kadar indirilebilmektedir. Kanunda yağma suçu için ayrı bir düzenleme yer almaktadır. Buna göre, bu suçun işlenmesi halinde az önce belirttiğimiz birince halde ceza yarısına kadar, ikinci halde ise ceza üçte birine kadar indirilebilmektedir. M.168/5’te yer alan hükme göre ise karşılıksız yararlanma suçunda zararın hüküm verilinceye kadar tamamen giderilmesi durumunda verilecek olan ceza üçte birine kadar indirilmektedir. Zimmet suçunun işlenmesi halinde ise m. 248’e göre soruşturmanın başlamasından önce etkin pişmanlık gösteren kişiye verilecek olan ceza üçte ikisine, kovuşturma başlamadan önce etkin pişmanlık gösteren kişiye verilecek olan ceza ise yarısına kadar indirilmektedir.
Tüm bu bilgiler çerçevesinde şunu söylemeliyiz ki etkin pişmanlık ve ceza indirimi dikkatle incelenmesi gereken bir ceza hukuku konusu olduğunda ceza hukuku alanında uzman avukata danışılması doğru bilgi alınması yönünden önem taşımaktadır.
