Tüm dünyayı etkisi altına alan yeni tip koronavirüs, küresel çapta etkilerini devam ettirirken pozitif vaka sayıları da her geçen gün hızla artıyor. Ülkemizde 30 bin sınırını aşan vakalar, dünyada ise 72,8 milyonu aştı. Bu kapsamda salgının önüne geçmek amacıyla ülkeler yarış halindeyken aşı çalışmalarından ilaç tedavisine kadar birçok yöntem, bilim insanlarının çalışmalarında hedefe giden yol olarak kullanılıyor. Hastalığı atlatan kişilereyse uzmanlar tarafından sıklıkla İmmün Plazma bağışında bulunmaları konusunda uyarılar yapılıyor. Bu kapsamda vatandaşlar tarafından İmmün plazma nedir? Nasıl verilir? İmmün Plazma bağışı şartları, zararları nelerdir? Kimler verebilir? soruları merak konusu oldu. İşte detaylar...
İMMÜN PLAZMA NEDİR?
Plazma hücreleri, plazma B hücreleri ya da plazmositler; organizmanın sıvısal dirençliliğinde çok önemli rol oynayan, antikorları salgılayan immün sistem hücreleridir.
Poligonal, oval veya yuvarlak şekilli, 10-20 mikron büyüklüğünde, koyu bazofilik sitoplazmalı hücrelerdir. Çekirdekleri küreseldir, çekirdekteki kromatin dağılımı tipiktir. Merkezden çevreye doğru yayılan kalın ökromatin bölge plazmosite özgü çekirdek görünümünü kazandırır.
Çekirdeğin yanında büyük bir golgi kompleksi bulunur. Sitoplazmanın geri kalanı granüllü endoplazmik retikulum ile kaplıdır. Bu durum sitoplazmaya bazofilik özellik kazandırır.
Doğuştan çok fazla veya çok az sayıda olabilirler. Hiperglobulinemia, kişilerin dokularında fazla sayıda plazma hücresi ve kanlarında yoğun antikor bulunmasına; agammaglobulinemia, kişilerin antijene karşı hiç antikor üretememesi, yani plazma hücrelerinin vücutta hiç bulunmamasına denir.
Yeni tip koronavirüs salgın sürecinde, hastalık ile mücadele konusunda adını son günlerce sıkça duyuran tekniklerden biri de immün plazma tedavisi olmaktadır. Bu uygulama sadece Koronavirüs için değil, diğer pek çok hastalığın tedavisi için uygun olabilecek bir yöntemdir. Başarı oranı halen araştırılmaya devam edilse de özellikle yaşamı tehlikeye girmiş hastalarda halen hekimler tarafından uygulanmaktadır.
İMMÜN PLAZMA TEDAVİSİ NEDİR?
Hastalık geçiren ve sağlığına kavuşan hastaların kanlarına halen virüse karşı oluşan antikor ve proteinler bulunmaktadır. Bu protein ve antikorlar kan plazmasında serum adı verilen sarı sıvı alanda yer alır. İmmün plazma tedavisinde ise hastalığı geçiren ve sağlığına kavuşan kişilerden alınan kan plazmaları, durumu ağrı olan hastalara enjekte edilmektedir.
İmmün plazma tedavisi 1900'lü yıllardan beri bilinen ve kısıtlı da olsa uygulaması yapılan bir yöntemdir. Geçmişte tüm dünyada etkisini gösteren MERS, SARS ve Ebola salgınlarında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından uygulanması önerilmiştir.
Bu hastalıkları geçiren ve sağlığına kavuşan hastaların kanlarında virüse karşı antikorlar, proteinler oluşur. Bu antikorlar ve proteinler insan kan plazmasında, serum denilen yapıda, sarı sıvı kısmında bulunur. İmmün plazma tedavisinin uygulanabilmesi için hastalığı geçiren ve iyileşen hastadan alınan kan plazmaları, durumu ağır ve kritik olan hastaya enjekte edilir.
Böylece durumu kritik olan hastanın iyileşmesi amaçlanır. Ayrıca durumu henüz kritikleşmemiş ve normal seyrinde devam eden hastalarda da hastalığın ciddileşmeden ortadan kaldırılması planlanmaktadır. Kovid-19 insan vücudunda birçok ciddi probleme yol açar.
Özellikle kronik hastalıkları olan bireylerde risk oranı daha da yüksektir. Hastalığın ilerleyen safhalarında nefes darlığı ve solunum yetmezliği ortaya çıkar. Nefes darlığı ve solunum yetmezliği ortaya çıkan hastaların yaşatılabilmesi için solunum cihazları ile tedavi gereklidir. Ayrıca bu tür hastalar organ yetmezliği riski de taşırlar. Bu aşamaya gelmiş hastalarda, uygulanacak başka bir tedavi yöntemi kalmadığında immün plazma tedavisine başvurulur. Hastaya transfer edilen antikorların ve proteinlerin Kovid-19 virüsünü ortadan kaldırması beklenir. Böylece hasta sağlığına kavuşabilir ve normal hayatına dönebilir.
İMMÜN PLAZMA NASIL VERİLİR? | İMMÜN PLAZMA BAĞIŞ ŞARTLARI
_Aferez bağışı için gereken şartları taşıyan bağışçı adayları tarafından, Kan Bağışçısı Kayıt, Kan Bağışçısı Sorgulama, Aferez Bağışçısı Bilgilendirilmiş Onam, Covıd-19 İmmün Plazma Gönüllü Bağışçıları İçin Ek Onam ve Sorgulama Formları doldurulur.
_Uygun bulunan bağışçı adaylarının Doktor tarafından kısa fizik muayenesi yapılır.
_Bağışçı adaylarının Türk Kızılay tarafından Ulusal mevzuata uygun olarak testleri çalışılır;
_Mikrobiyolojik tarama testleri (Hepatit B, Hepatit C, HIV ve Sifiliz),
_NAT testleri (Hepatit B, Hepatit C ve HIV),
_İmmünohematoloji testleri
_Test sonuçları uygun olan bağışçı adaylarının aferez yöntemiyle immün plazması alınır.
_Hastalarımızın ihtiyacına göre bileşenler hazırlanır.
_Bakanlığın onayladığı hastanelere hazırlanan immün plazmaların transferi gerçekleştirilir.
Plazma bağışı için "Kovid-19 tanısı alındıktan sonra uygulanan tedavi ile iyileşen ve taburcu olan 18-65 yaş aralığında olup kan verme özelliklerini taşıyan, kan vermeye engel teşkil eden hepatit, HIV, spilis gibi hastalıkları bulunmayan" kişi şartları aranırken süreç şu şekilde işleyecek:
1- Kişinin koronavirüsle enfekte olduğu yapılan testlerle belirlenecek.
2- Hastaya tedavi süreçleri uygulanacak.
3- Tedavi süreçleri sonrası iyileşen kişi kan bağışından önce 14 gün bekleme sürecine girecek.
4- Plazma bağışından önce tekrar test yapılacak.
5- Negatif sonucu gösteren raporla bağışçı Kızılay'ın aferez bağış noktalarına gidecek.
6- Bağışçının kan vermesinde sakınca olup olmadığı tespiti yapılacak ve beyanı ile onam formu alınacak.
7- Kan bağışçısının kanında bulunan ve hastanın ihtiyacı olan plazma, aferez cihazında ayrıştırılacak ve diğer bileşenler kan bağışçısına geri verilecek.
8- Alınan plazma için standart testler uygulanacak.
9- Testleri tamamlanan plazma, tedavi bekleyen uygun hastalar için ilgili hastanelere ulaştırılacak.
KİMLER İMMÜN PLAZMA VEREBİLİR?
- 18 - 60 yaş arası (19 yaşından gün almış, 61 yaşından gün almamış) bağışçılar.
- Tercihen erkeklerden, gebe kalmamış (doğum/düşük/kürtaj) kadınlardan ve kan transfüzyonu yapılmamış kişiler. Doğum ya da düşük yapmış kadınların ve kan transfüzyonu yapılmış kişilerin bağışçı olabilmeleri için HLA antikorları açısından taranmaları ve negatif olduklarının gösterilmesi gerekmektedir.
- Tüm bağışçı adaylarının mutlaka COVID-19 hastalığı tanısı aldığına dair laboratuvar test sonucu olmalıdır.
- Bağışçı adayı, hastanede yatarak tedavi görmüş bir kişi ise en az 24 saat ara ile iki nazofarenks sürüntü örneğinin SARS-CoV-2 moleküler test sonuçları “NEGATİF” bulunmalı ve klinik olarak (öksürük, ateş, nefes darlığı, halsizlik vb.) iyileşmesinin üzerinden en az 14 gün geçmiş olmalıdır.
- En az 24 saat ara ile yapılmış iki “NEGATİF” moleküler test sonucu olmayan COVID- 19 immün plazma bağışçıları için aşağıdaki madde uygulanır:
- Kovid-19 tanısı almış ancak tedavi ve/veya karantina sürecini evde tamamlayan bağışçı adaylarının klinik olarak tam iyileşmesinin üzerinden en az 28 gün geçmiş ve bağış öncesinde nazofarenks sürüntü örneğinden çalışılmış SARS-CoV-2 moleküler test sonucu “NEGATİF” olmalıdır.
- Bu kişilerin hastalık dönemine ait kayıtları eksiksiz, takip edilebilir ve dökümante olmalıdır.
İMMÜN PLAZMA BAĞIŞI ZARARLARI NELERDİR?
Plazma bağışında bulunan kişiler için bu durum kan vermek kadar risksizdir; kanıtlanmış herhangi bir zararı bulunmamaktadır.
Kan ve plazma tedavileri 1900'lerin başından beri birçok hastalığı tedavi etmek için kullanılmıştır ve oldukça başarılı bir yöntemidir. Daha önce iyileşmiş bir bireyden alınan plazmaların başka bir bireye nakli ile nakil olan bireyin COVID-19'a yakalanma durumu henüz test edilmemiştir. Ancak araştırmacılar böyle durumlarda riskin çok düşük olduğu kanısındadırlar, çünkü plazma bağışçısı tamamen iyileştiğinden herhangi bir enfeksiyon durumu söz konusu değildir.
Ancak immün plazma tedavisi alerjik reaksiyonlar, akciğer hasarı ve nefes almada zorluk, HIV, Hepatit-B ve C gibi enfeksiyonların bulaşması risklerini taşır.
Bu enfeksiyonların bulaşma riski oldukça düşüktür çünkü bağışçıdan gerekli kan bileşenleri alınmadan önce herhangi bir risk oluşmaması açısından gerekli kan testleri yapılır. Kan testlerinin olumlu olması sonucunda gerekli bileşenlerine ayırma işlemi yapılır.
Böylece riskin en düşük düzeye indirilmesi sağlanır. Bunun dışında tespit edilmiş olan herhangi bir risk söz konusu değildir. Ayrıca immün plazma tedavisi H1N1 (domuz gribi), H5N1 (kuş gribi), MERS, Ebola ve SARS gibi salgın hastalıkların tedavisinde de kullanılmıştır. Bu hastalıkların tedavisinde oldukça yüksek başarı oranı yakalanmıştır. Tüm bunlar göz önüne alındığında oluşabilecek riskler uzmanlar tarafından değerlendirilerek tedavi uygulanmaktadır.
