Instex sistemi | Amerika'nın İran'a yaptırımlar uygulamasını bertaraf etmek için Almanya, Fransa ve İngiltere tarafından ortaya Instex sistemi kuruldu. Bunun üzerine internette bu sistem araştırılmaya başlandı. Peki Instex sistemi nedir? Özellikleri nelerdir? Swift nedir?  Tüm cevaplar haberimizde...

INSTEX DEVREYE GİRDİ

Fransa, Almanya, İngiltere, Rusya, Çin ve Avrupa Birliği ile İran nükleer anlaşması ortak komisyonu toplantı yaptı. Ardından İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Arakçı kameralar karşısına geçti. Yeni ödeme kanalı INSTEX'in faaliyete geçtiğini açıkladı.

INSTEX, Washington yönetimi tarafından İran'a uygulanan baskıların aşılmasını amaçlıyor. Bu mekanizma Avrupa ile İran arasındaki ticaretin devamlılığını sağlayacak.

Yeni ödeme sistemi ilk transferini de yaptı. Böylece Amerika'nın yaptırımları aşıldı. Artık Avrupa ve İran ticareti INSTEX ile sağlanacak.

İranlı bakan yardımcısı önemli bir bilgi daha verdi. Yeni ödeme kanalı Avrupa dışı üçüncü ülkelerin kullanımına da açılacak.

INSTEX; Avrupa Birliği'nin desteğiyle Almanya, Fransa ve İngiltere tarafından kuruldu. Mekanizma ile Avrupa ile İran dolar dışı ticaret yapabilecek.

INSTEX SİSTEMİ NEDİR?

 Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler Servisi (EEAS) Genel Sekreteri Helga Schmid haziran ayında, INSTEX adındaki para transfer sisteminin hayata geçtiğini, ilk para transferinin yapıldığını duyurdu.

Bu, SWIFT yani Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication sistemi gibi finansal işlemler yapılabilmesine olanak sağlayan bir sistemdi.

Üç ülkenin bu amaçla kurduğu “Instrument in Support of Trade Exchanges” (INSTEX) adlı şirketin merkezi Paris olacak.

INSTEX’İN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

    INSTEX’de ABD Doları kullanılmayacak
    INSTEX mekanizması içindeki mal-hizmet-para trafiği ABD tarafından takip edilemeyecek
    INSTEX, Swift (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) denen bankalar arası başta ABD Doları cinsinden para hareketlerinin izlebildiği sisteme bir alternatif oluşturacak.
    INSTEX ilk olarak İran ile Almanya,Fransa ve İngiltere arasında ticarete olanacak sağlayan bir barter sistemi şeklinde işleyecek sonrasında başka ülkeler de katılabilecek.

SWİFT NEDİR?

SWIFT, 1970’li yıllarda kurulmuş bir bankalar arası haberleşme sistemi. 200’den fazla ülkede 10 binden fazla finansal kurum SWIFT üyesi. SWIFT sisteminde para transferlerini ABD izleyebiliyor.

ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarından sonra İran bankaları bu sistemden çıkarıldı.

Bunun üzerine Avrupa Birliği harekete geçti. Almanya, Fransa ve İngiltere, INSTEX (Instrument in Support of Trade Exchanges) adında ve SWIFT’e alternatif bir sistem oluşturdu.

ABD’nin izleyemediği AB ülkelerinin hayata geçirdiği bu sistemde, ABD doları kullanılmayacak. Şu aşamada gıda, ilaç ve tıbbi malzemelerin alışverişi için finansal işlemler yapılabiliyor. İran henüz buradan petrol satamıyor.

İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA) Ekonomi Araştırmacısı Doç. Dr. Mevlüt Tatlıyer, sistemlerle ilgili şu bilgileri verdi:

"SWIFT, 1970’li yıllarda kurulmuş bir bankalar arası haberleşme/mesajlaşma sistemidir. Bu sistemden önce uluslararası para transferleri güvenlik seviyesi oldukça düşük ve yavaş olan Telex ile yürütülmekteydi. SWIFT sistemi ile birlikte hızlı ve oldukça güvenli bir sisteme geçilmiş oldu. SWIFT’e üye olan banka ve ülke sayısı zaman içinde hızla arttı. Bugün 200’den fazla ülkede 10 binden fazla finansal kurum SWIFT’e üyedir. Belirtmek gerekir ki SWIFT ile direkt olarak para transferi yapılmaz, 'ödeme emri' geçilir.

INSTEX MEKANİZMASI SWİFT'E ALTERNATİF MİDİR?

Avrupa Birliği’nin başlıca üyeleri olan Almanya, Fransa ve İngiltere’nin, İran’a yönelik ABD yaptırımlarını ortadan kaldırma amacıyla oluşturdukları INSTEX, SWIFT sistemine benzer ülkeler arası para transfer sisteminin adıdır. Swift sisteminde para transferleri ABD tarafından izlenebiliyor. INSTEX ise ABD tarafından izlenemeyen AB ülkeleri tarafından oluşturulmuş bir sistem. Yapılan açıklamalara göre sistemin Avrupa dışı 3’üncü ülkelerin kullanımına da açılması planlanıyor.

İRAN - ABD GERİLİMİ

Almanya, Fransa ve İngiltere ABD'nin İran yaptırımlarını bertaraf etmeyi hedefleyen ve INSTEX olarak bilinen özel ticari mekanizmayı nihayet kurdu. Böylece AB, ABD Doları kullanmadan İran ile doğrudan ticaret yapabilecek. Aylar süren çalışmaların ardından kurulan INSTEX sisteminin tam anlamıyla işlemesi için birkaç ay daha gerekecek. Teknik konuların yanı sıra INSTEX'in bütçesi ve kuralları belirlenecek.

 Euronews'in haberine göre İran ile 2015 yılında yapılan nükleer anlaşma ile İran'ın nükleer programını sınırlandırması karşılığında bu ülkeye yönelik uluslararası yaptırımlar kaldırılmıştı. Fakat Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump anlaşmadan çekildiklerini açıklamış Avrupa Birliği ise ilişkileri sürdürmeyi tercih etmişti.

İran Avrupa Birliği'nin ekonomik anlamda taahhütlerini yerine getirmediği taktirde anlaşmadan çekilebileceklerini ifade etmişti. Avrupa Birliği ise anlaşma geçerli olduğu sürece Tahran'daki şirketleri destekleme sözü vermişti.

Washington İran'ın şartlara uygun hareket etmesine rağmen anlaşmanın fazla ileri gittiğini açıklamış ve bu durumun İran'nın bölgede nükleer programını sınırlamaya yeterli olmayacağını ifade etmişti.

Amerika Birleşik Devletleri'nin yaptırımları birçok Avrupalı şirketin İran'a yatırım yapmamasına yol açtı.

INSTEX kurumu Fransa'da tescil edildi ve bir Alman bankacı Per Fischer tarafından yönetilecek. Şirkete ortak olan Almanya, Fransa ve İngiltere gelecekte diğer Avrupa Birliği ülkelerinin de bu projeye katılmasını ümit ediyor.

İran: "Doğru yönde atılan bir adım"

İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Arakçi INSTEX'in kurulması ile birlikte doğru yönde adım atıldığını söyledi. Arakçi "İran'ın da buna benzer bir sistem kurması gerekecek." ifadelerine yer verdi.

ABD: "INSTEX ABD yatırımlarını etkilemeyecek"

ABD'nin Almanya büyükelçiliği, Avrupa Birliği'nin İran ile ticaret yapabilmek için geliştirdiği yeni mekanizmanın Tahran'a yönelik yaptırımları etkilemeyeceğini açıkladı.

INSTEX hakkında ayrıntılı bilgi edinmek istediklerini belirten ABD'nin Almanya büyükelçiliği, İran'a mümkün olan en ağır ekonomik baskıyı uygulama çabalarının sürdürüleceğini söyledi.

Avrupa Birliği İran ile nükleer anlaşmayı korumaya çalışsa da ilişkiler zedelenmiş durumda. Avrupa Birliği 8 Ocak tarihinde İran istihbarat servisine yönelik Avrupa topraklarındaki muhaliflere suikast girişimi düzenlemeye çalıştığı sebebiyle yaptırım kararı aldı. Avrupa Birliği iki İranlı vatandaşı ve İran istihbarat servisinin bir birimini terör listesine ekledi.

AB Dış Politika ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini, daha önce New York'ta yaptığı konuşmada, birlik ülkelerinin İran ile yapılacak meşru ticari işlemlerini kolaylaştıracak, yasal bir mekanizma oluşturacaklarını vurgulamıştı.

INSTEX KONUSUNA ABD'NİN YORUMU

ABD, Hazine Bakanlığı’ndan Sigal Mandelker 7 Mayıs’ta INSTEX sistemine katılanların ABD finansal sisteminden çıkartılabileceğini söylemişti.

ABD, İran Özel Temsilcisi Brian Hook 30 Mayıs’ta Avrupa şirketlerinin INSTEX’e ilgi göstermesini beklemediklerini söylemiş ve Amerika’nın INSTEX kapsamındaki ticari işlemlerin yaptırımlar dışında kalan ve ticareti izin verilen gıda, tarım ürünleri, ilaç ve medikal aletler dışında olması durumunda buna izin vermeyeceklerini açıklamıştı.

ABD Temsilcisi bunun yanında İran’ın INSTEX sistemine ülkenin katılımını sağlayacak bir “aynalama” mekanizmasının İran tarafından kurulabileceğine de inanmadıklarını belirtmişti.

Ancak tabi hem AB hem İran tarafından yapılan açıklamalar gösteriyor ki gerekli altyapı ve ayna sistemi iki taraf tarafından da kurulmuş durumda.

INSTEX'E TÜRKİYE ÜYE OLABİLİR Mİ?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan birçok kez "yerli ve milli para ile doların egemenliğine son verilmesi" vurgusu yapmıştı.

Haliyle bu son gelişmeleri yakından izleyenler arasında Türkiye de var.

Peki Türkiye, INSTEX'e üye olabilir mi? Araştırmacı Mevlüt Tatlıyer, şu yanıtı veriyor:

"Türkiye INSTEX’e üye olabilir ve olmalıdır da. Hatta, bu sistemin genişletilerek sadece İran ile olan karşılıklı ticarette değil, aynı zamanda bütün üye ülkelerin birbirleriyle olan ticaretlerinde kullanılması oldukça iyi olacaktır. Bu durum, doların gücünü azaltacak ve yerel para birimlerini belirli ölçüde güçlendirecektir."