Türkiye'de Sezen Aksu'nun hastalığı olarak hatırlanan Cushing Sendromu'na yakalanan Türkan Şoray gizlice ameliyat oldu.

AMELİYAT OLACAĞINI SÖYLEMİŞTİ

Daha önce Sözcü'den Yüksel Şengül'e konuşan Türkan Şoray uzun yıllardır yaşadığı bu rahatsızlığın araştırmalarla Cushing Sendromu olarak teşhis edildiğini belirtmiş ve ameliyat olacağını açıklamıştı.

SAĞLIK DURUMU İYİ

Sözcü'de yer alan habere göre sendrom nedeniyle hızla aldığı kiloları veremeyen ve yürüme güçlüğü çeken Türkan Şoray'ın adı gizli tutulan bir hastanede ameliyatının başarıyla gerçekleştirildiği ve sağlık durumunun iyi olduğu öğrenildi.

CUSHİNG SENDROMU NEDİR?

1932 yılında Harvey Williams Cushing tarafından tanısı ilk kez konmuş olan kortizol hormonunun olağanın üstünde bir düzeyde olduğu durumlarda ortaya çıkan belirtiler bütünüdür. Cushing sendromunun alışılmış nitelikleri kilo artması, obezite, kan basıncının artması (hipertansiyon), ve derinin zayıflaması sonucu oluşan çizgilerdir. Her hastada belirtilerin tümü gözlenmeyebilir.

Belirtilerin ağırlığı ve niceliği hastanın ne denli uzun bir süredir kortizol etkisinde kalmasına bağlıdır. Ancak kimi belirtiler bu durumdan bağımsız, iveğen olarak da gelişebilir. Örneğin, özellikle uyluk kemiğinin baş bölgesinin iveğen doku ölümüne uğraması (akut aseptik nekroz) çok kısa bir süredir hafif izleyen, ya da yıllardır ağır izleyen Cushing sendromlu hastalarda da rastlanabilir.

Cushing hastalığı hipofiz bezinin böbreküstü bezini uyaran adrenokortikotrop hormonu (ACTH) fazla ürettiği durumlarda ortaya çıkan bir hastalıktır. Cushing hastalığı Cushing sendromunun en sık rastlanan nedenidir. Cushing hastalığına hipofiz bezinin fazla büyümesi (hiperplazi) ya da bir tümör neden olur. Cushing hastalığı olan insanlarda çok fazla ACTH bulunur. ACTH bir stres hormonu olan kortizolün üretimini ve salınımını kontrol eder. Yani çok fazla ACTH demek çok fazla kortizol demektir.

Gövde fazla kilolu, kol ve bacaklar ince, yüz yuvarlak ve tombuldur. Akne ya da cilt enfeksiyonları, karında, uyluklarda ve göğüste mor çatlaklar, kolay morarabilen hassas bir cilt, ensede yağ toplanması, zayıf kaslar, sırt ağrısı, kemik ağrısı ve kemiklerde hassasiyet gibi belirtileri vardır.

Cushing sendromu, vücutta kortizol hormonunun fazla olması sonucu meydana gelir. İlk olarak, Harvard'da çalışan bir beyin cerrahı olan Harvey Cushing tarafından tanımlanmıştır. Sendrom, her türlü kortizol fazlalığını ifade eder. Örneğin size romatizmal bir hastalık için kortizol veriliyorsa, bu sizde Cushing sendromuna yol açar. En çok görülen nedeni dışarıdan verilen kortizol hormonudur. Ancak vücudunuz da kontrolsüz bir şekilde kortizol hormonu salgılayabilir.

Normal şartlarda sağlıklı her vücut kortizol salgılar. Çünkü kortizol bir stres hormonudur ve stres sırasında vücut yüksek miktarda kortizol salgılar. Özellikle stres anında salgılanan ve vücut tarafından üretilen kortizol hormonu, tümörler nedeniyle fazla salgılandığında ortaya Cushing sendromu çıkar.

Vücutta endokrin sistem birbirini kontrol ederek gider. Hemen burnumuzun arkasında olan hipofiz bezinden salgılanan ACTH hormonu, böbrek üstü bezlerinin tüm fonksiyonlarını kontrol eder. Böbrek üstü bezinden de kortizol salgılanır. İşte hipofize ait veya böbrek üstü bezine ait tümörlerde aşırı kortizol salgısı olabilir.

Akciğer, tiroit bezi gibi yerlerde yer alan vücuttaki diğer tümörler aslında salgılamaması gereken hormonları salgılayabilir. Bunlar aslında kanserlerdir. Bu durumda buna ek ACTH adı verilir. Akciğerdeki bir kanser, aslında hiç ACTH ile alakası olmamasına rağmen durup dururken ACTH salgılamaya başlar. Bu nedenle kanserler de Cushing sendromu ile ayırt edilebilir.

Cushing sendromu belirtileri

Cushing sendromunun belirtileri çok çeşitli olabilir. Hemen hemen her organı, her dokuyu ilgilendiren belirtileri vardır. Burada kortizol çok yüksek miktarlardadır.

Cushing belirtileri
- Yüzde belirgin bir şişlik (Aydede yüzü)
- Yanaklarda kırmızılık
- Özellikle vücutta şişmanlık
- Kol ve bacaklarda incelik
- Karında, kol ve bacaklarda kırmızı ve geniş çatlaklar
- Oturma, kalkma, merdiven çıkma ve uzun yol yürümede zorlanma, üst bacakta ağrı

Bunlar Cushing sendromunun en tipik belirtileridir. Fakat tüm belirtileri ararsanız çok az bir hastalıktır. Yılda milyonda 5-6 kişide rastlanır. Ama bu kadar belirgin olmayan bazı bulguları da vardır.

Cushing sendromunun belirgin olmayan bulguları
- Kadınlarda âdet düzensizliği
- Erkeklerde cinsel fonksiyonda azalma
- Yüksek tansiyon
- Şeker metabolizmasının bozulması
- Kemik erimesi

Cushing sendromunda pek çok sistemi ve pek çok tıp branşını ilgilendiren şikayetlerle karşılaşabiliriz. Cushing, osteoporozun altında yatabilir veya tansiyon bir türlü kontrol altına alınamıyor olabilir ve aslında bu Cushing'den kaynaklanıyor olabilir. Polikistik over de kimi zaman Cushing sendromundan kaynaklanabilir. Kötü kontrollü diyabet hastalarında, yani diyabeti kontrol edilemeyen şeker hastalarında da Cushing sendromu aranır.

Tüm bu şikayetlerle hekime başvurduğunuzda, başka bir sorun bulamıyorlarsa hekimleriniz Cushing sendromunu da hesaba katacaktır.

Cushing sendromu teşhisi

Cushing sendromu tanısında basamak basamak gidilir. Öncelikle şüphelenilen hastada tarama testleri yapılıyor. Tarama testlerinden sonra doğrulama testleri yapılır. Doğrulama testlerinin ardından yer testleri yapılır ve yer belirlenir.

Cushing'in şikayetleri Cushing anlamında sorunu olmayan kişilerin şikayetleri ile örtüşebilir. Yeni kilo almış insanlar da kırmızı çatlaklar olabilir. Cushing sendromu nedeniyle de görülen diyabet, yüksek tansiyon gibi hastalıklar normal şartlarda da çok sık rastlanan hastalıklardır. Bu nedenle tüm bu hastalıkların kaynaklarına ayrı ayrı bakmak gerekir. Tarama testleri ile normal popülasyonda çok belirgin olan hastalıklar ayrılır. Ancak doğrulama testleri ile hafif hastalar ayrılır. Tüm bunların sonucunda hastalığın Cushing sendromundan kaynaklı olduğu teşhis edildiğinde sendromun hipofizde mi, böbrek üstü bezinde mi yoksa bir kanser kaynaklı mı olduğu teşhis edilir.

Cushing sendromunun sonu cerrahi ile biter. Tedavisi öncelikli olarak cerrahidir. İyi ya da kötü, bir organ kaybı ile sonuçlanır, bu nedenle sendromun yerinden tam olarak emin olunması gerekir.

Bazı durumlarda Cushing sendromu tanısı alınan hastalar takip sürecine de girer. Sendrom bir şeye neden olmuyorsa, kişinin ömrünü kısaltacak hipertansiyon, diyabet gibi hastalıklara neden olmuyorsa, bu durumda hastalığı izlemek, gerekli olduğunda tedaviye geçmek de tercih edilebilir.

Cushing sendromunda deksametazon baskılama testi

Endokrin sistemde bir hastalığın tanısını koyarken "eğer bir hormonun fazlalığında şüpheleniliyorsa, baskıla" kuralı vardır. Yetersizliğinden şüphelenildiği durumlarda ise uyarılır.

Cushing sendromunda fazla olan bir hormon söz konusudur. Bu da kortizol hormonudur. Bu nedenle deksametazon baskılama testi ile kortizol hormonunun baskılanıp baskılanamadığına bakılır. Dışarıdan verilen deksametazon, sentetik bir kortizondur. Bu ilaçla vücudun salgıladığı kortizol belli değerler altına indirilebilirse, yani baskılanabilirse, bu durumda hastanın normal durumda olduğu ortaya çıkar. Ancak baskılanamazsa, tümör çok fazla kortizol salgılıyorda, dışarıdan verilen sentetik bir ilaçla, kortizol ile bu baskılanamaz.  Mantığı buna dayanır ve asıl zorluk burada başlar. Çünkü kortizolün nereye kadar baskılanması gerekiyor, hangisi normal kabul edilmeli tartışması gündeme gelir. "Az hastalar bile yakalansın, ondan sonra doğrulama testi yapılsın" mı yoksa "sadece çok hastalar bulunsun"? Burada kesme değerleri değişiyor. Eğer her türlü, en ufak bir hastalığı olanları bile bulalım dersek, 1.8 gibi bir kesme değeri alınır, çok hasta bulunması isteniyorsa, bu kesme değeri 5'e çıkar.

Cushing sendromu teşhisi için yapılan deksametazon testi için gece 11.00'de 2 adet 0.5mg'lık deksametazon hapı içilir ve ertesi gün sabah 09.00'dan önce kan verilir. Eğer ertesi sabah kan vermeyecekseniz, ilacın alınması hiç istenmez. Ne zaman ki ertesi sabah kan verebilir durumda olursunuz, o zaman deksametazon hapı içmelisiniz. Çünkü bu test için vakitler çok önemlidir.

Cushing sendromu nedenleri

Cushing sendromunun en sık sebebi dışarıdan kortizol içeren ilaç kullanımıdır. Kortizol içeren ilaçlar pek çok hastalığın tedavisinde kullanılır, dolayısıyla bunların bir yan etkisi olarak Cushing sendromu görülebilir ancak tıpta bir hastalığın tedavisinde kâr - zarar hesabı yapılması gerekir ve bu hastalıkların tedavisinde kortizol o kadar büyük faydalar sağlar ki, belli bir dönem boyunca kontrollü bir Cushing sendromunun kabul edilmesi gerekir. Bunun yanı sıra bazı kremler veya şampuanlarda da Cushing sendromuna yol açacak kortizol yer alır.

Dışarıdan ilaç veya ürün kullanımı nedeniyle olan Cushing sendromu dışında, kimi zaman vücuttaki hormon salınımındaki dengesizlikler de Cushing sendromuna yol açabilir.

Burnun hemen arkasında bir hipofiz bezimiz bulunuyor. Bu bez ACTH adı verilen bir hormon salgılar. ACTH da hormonların böbrek üstü bezinden salgılanmasını sağlıyor. Bu hormonların arasında kortizol hormonu da bulunuyor. Hipofiz bezinin ACTH salgılayan tümörlerde veya böbrek üstü bezinin iyi huylu tümörleri ya da kanserlerinde Cushing sendromu ortaya çıkabiliyor.

Bunların yanı sıra akciğer kanserleri, tiroidin bazı kanserleri gibi kanserlerde aslında salgılanmaması gereken ACTH hormonunun fazla salgılanması nedeniyle Cushing sendromu meydana gelebiliyor.

Cushing sendromuna daha çok rastlanan kişiler

Cushing sendromunun endojen sebepleri tümörlerdir. Dolayısıyla, nasıl ki tümörlerin temel oluşum nedeni bilinmiyorsa, Cushing sendromunun nedeni de tam olarak bilinmemektedir. Sadece nerede oluştuğu, vücutta hangi sistemden kaynaklanan sorun sonucu oluştuğu tespit edilebilir. Bu da tedavisini mümkün kılar. Cushing sendromuna yol açan tümörlerin çoğu genetik sebeplerden kaynaklanır. Ne yazık ki bu hastalığın olmasını engelleyecek yaşam davranışı söz konusu değil. Yani çevresel olası faktörleri ortadan kaldırarak Cushing sendromunun oluşmasını engellemek mümkün değil. Vücutta, o organların hücrelerinde çeşitli mutasyonlar, gen değişiklikleri oluyor ve tümörler gelişiyor. Dolayısıyla en genel anlamı ile Cushing sendromu için genetik bazlı diyebiliriz.

Hangi hasta gruplarında Cushing sendromuna rastlanır diye soracak olursak, şu şekilde açıklanabilir:
- Diyabeti zor kontrol edilen diyabet hastaları
- Hipertansiyon hastaları
- Kemik yoğunluğu azalmış kişiler
- Sendroma ilişkin tipik belirtileri olanlar

Cushing sendromu tedavi yöntemleri

Cushing sendromunda tedavi sebebe yönelik yapılır. Kortizol hormon fazlalığı dışarıdan alınan ilaçlardan kaynaklanıyorsa, bu ilaçların kesilmesi veya etkilerini kabul edilebilir sınırlara çekilmesi yeterli olur. Ancak içeride bir tümör nedeniyle Cushing sendromu oluşmuşsa, o zaman ilk tedavisi cerrahidir. Hormon salınımı böbrek üstü bezinden kaynaklanıyorsa, böbrek üstü bezi çıkarılır. Diğer kanserler sonucu, vücudun fazla ACTH salgılaması nedeniyle kortizol yükselmişse, o tümör çıkarılır. Hipofizden kaynaklanıyorsa, o zaman burundan girilerek hipofiz ameliyatı yapılır ve hipofizde ACTH hormonunu çok fazla salgılayan tümör çıkarılır. Eğer bu ameliyat başarılı olmazsa veya tümör tekrarlarsa, piyasaya çıkan yeni ilaçlar kullanılır. Cushing sendromu bir tümörden kaynaklanıyorsa, birincil tedavi her halükarda cerrahidir. Yetmezse ilaçlarla desteklenir. Nadiren radyoterapi yapıldığı da olur.

Cushing sendromu ameliyatı

Tümör böbrek üstü bezindeyse böbrek üstü bezi laparoskopik olarak çıkarılır. Başka bir kanser nedeniyle Cushing sendromu olduysa, ona yönelik ameliyatlar yapılıyor. Sendromun kaynağı, hipofiz bezindeyse cerrahlar burundan girilerek hipofize ulaşılan bir yöntem olan transsfenoidal yöntemle tümörü çıkarmaya çalışıyor.

Cerrahi başarılı olmazsa, böbrek üstü bezinde pek olmaz ama hipofiz cerrahisi zor bir cerrahidir; Cushing'e sebep olan tümörler çok ufak tümörlerdir ve bazen bulması çok zor olabilir veya hastalığın doğal gidişi nedeniyle tekrarları çok sıktır. Cushing sendromunda hipofiz bezinde bulunan tümörlerde cerrahi başarılı olmazsa veya hastalık tekrarlıyorsa tedaviye ilaç tedavisi ve radyoterapi eklenir.

Cushing sendromunda hep laparoskopik olarak hem de hipofiz bezi için cerrahiyi çok deneyimli, bu konuda tecrübeli bir cerrahın yapması gerekir. Hipofiz bezi için özellikle deneyimli cerrahlar önemlidir. Deneyimden kasıt, hipofiz bezi için yılda en az 50 adet transsfenoidal cerrahi yapmaktır.

Cushing sendromu tedavi edilmezse...

Cushing sendromu tedavi edilmezse, kendi yaş gruplarına göre ölüm daha yüksektir. Ölüm sebepleri de hastalıkla birlikte görülen hastalıklardan kaynaklanır. Bunlar yüksek tansiyon, kalp hastalıkları, diyabet, osteoporoz nedeniyle kemik kırıkları olabilir. Bu sebeplerle gerçekleşen ölümler, kişilerin kendi yaş gruplarına göre iki kat daha yüksek orandadır. Bu nedenle Cushing sendromu göz ardı edilebilecek bir sendrom değildir. Ancak başlangıç dönemindeyse ve hastaya herhangi bir zararı yoksa; hastada bir tansiyon yüksekliğine, glikoz metabolizma bozukluğuna yol açmıyorsa, hastadaki kemik yoğunluğu normal seviyelerdeyse, hastalık bir süre gözlem altında tutulur. Ancak hastalığı bunun dışında hekim gözetimi olmadan kendi gidişine bırakmak doğru olmaz. Mutlaka tedavisi gerekir.

Cushing hastalığı günlük hayatı da etkiler. Hipertansiyon, kalp yetersizliği, şeker metabolizması bozukluğu gibi hastalıklara yol açar.

Diyabet ve hipertansiyon başlı başına hayatı kısaltan veya hayat kalitesini bozan hastalıklardır. Bu nedenlerle Cushing'in ve Cushing ile beraber ilerleyen hastalıkların mutlaka tedavi edilmesi gerekir.