Ürtiker, halk arasında daha çok bilinen ismiyle kurdeşen; deriden kabarık, kızarık ve kaşıntılı döküntüler ile karakterize bir cilt hastalığıdır. Hastalığın tanısı dermatolojik muayene ile konulmaktadır. Döküntülerin en önemli özelliği kaşınması, kızarması ve genellikle 24 saat içerisinde kendiliğinden kaybolmasıdır. Peki ürtiker nedir, belirtileri nedir, tedavisi nedir? Hepsi haberimizde..

Ürtiker belirtileri nelerdir?

Ürtiker cilt kızarıklığı, ciltte şişlik ve kaşıntıya neden olur. Döküntülerin en önemli özelliği 24 saat içerisinde kendiliğinden kaybolmasıdır.

Ürtikerin en sık rastlanan belirtileri;  

• Dudaklar, göz çevresi ve genital bölge dahil olmak üzere vücudun her yerinde ten rengi ya da kırmızı renkte kabarcıklar çıkması
• Kaşınma isteği
• Dudak ve göz kapaklarında şişme

Ürtikerin neden olduğu şikayetler hastaları geceleri daha çok etkilemektedir.

Anjioödem ataklarının ortaya çıkmasının nedeni nedir?

Anjioödem ataklarının en sık nedeni ilaçlar özelikle ağrı kesiciler, tansiyon ilaçları (ACE inhibitörleri) ve doğum kontrol haplarıdır. Genç hastalarda ve aile öyküsü varlığında “herediter anjioödem” tanısı için C1 esteraz inhibitörü düzeyi değerlendirilmelidir.

Ürtiker ve anjioödem aynı hastalık mıdır?

Anjioödem ürtiker içinde sınıflandırılır.Deri (el içi, ayak tabanı) ve mukozalarda (dil, dudak, ağız, genital bölge) şişlik ile kendini gösteren bir rahatsızlıktır. Şiddetli ürtiker vakalarında anjioödem ve solunum sıkıntısı da eşlik edebilir veya tek başına da anjioödem atakları görülebilir. Anjioödemin gerilemesi 72 saati bulabilir, hatta herediter anjioödem olgularında 96-120 saat sürebilir.

Ürtiker yani kurdeşen hastalığı için hangi doktora gidilmelidir?

Ürtiker tanısı ve tedavisi için hastalar dermatoloji uzmanına başvurmalıdır. Nedeni bilinen ürtiker rahatsızlıklarında alınacak önlemler yaşanabilecek atakların önüne geçebilmektedir. İlk kez ve aniden yaşanan ürtiker ataklarında dermatoloji uzmanına ulaşmak imkanı yoksa hastanelerin acil servisine başvurulabilir.

Ürtiker (kurdeşen) çeşitleri nelerdir?

Ürtiker akut ve kronik ürtiker olmak üzere ikiye ayrılır.

Akut ürtiker (akut kurdeşen)

6 haftadan kısa süren ürtikeri tanımlamak için kullanılır. Toplumun yaklaşık dörtte biri hayatının bir döneminde akut ürtiker atağı geçirmektedir. Akut ürtiker hastaların %25’inde ise 6 haftadan uzun sürmekte ve kronik ürtiker formuna geçiş göstermektedir.

Akut ürtiker nedenleri;

Akut ürtiker başlıca enfeksiyon, ilaçlar ve gıdalar tarafından tetiklenmektedir.

• En sık nedeni erişkinlerde ilaçlar, çocuklarda ise başlıca üst solunum yolu enfeksiyonları olmak üzere enfeksiyonlardır.
• Teorik olarak tüm ilaçların ürtikere neden olma riski olmakla beraber sıklıkla antibiyotikler, ağrı kesiciler, radyokontrast maddeler, ACE inhibitörleri, anjiyotensin II reseptör antagonistleri ve östrojen ürtikere neden olmaktadır.
• Gıdalar ve gıda katkı maddeleri akut ürtikerin etiyolojisinde sık karşılaşılan nedenlerdir. Gıdalar ile oluşan akut ürtiker çocuklarda sık olup, yaş ile beraber görülme sıklığı azalmaktadır. Süt, yumurta, buğday, kuruyemiş ve deniz ürünlerinin akut ürtikere en sık neden olan gıdalardandır.
• Gıda katkı maddeleri ise psödoallerjik reaksiyona yol açarak ürtikeri tetiklemektedir.
• Bitki, meyve, sebze, latex gibi kontakt alerjenler, böcek ısırığı ve aşılar da akut ürtiker nedenleri arasındadır.

Kronik ürtiker (kronik kurdeşen)

6 haftadan uzun süren ürtiker ataklarını tanımlamak için kullanılır ve toplumda %0,5-1 oranında görülür. Hastalık sıklıkla 1-5 yıl arasında sürmektedir.

‘Kronik indüklenebilir ürtiker/fiziksel ürtiker’

Fiziksel nedenler ile tetiklenen kronik ürtikeri tanımlamak için kullanılır.

Fiziksel ürtikerler;

• Dermografik ürtiker
• Geç basınç ürtikeri
• Soğuk/ısı ürtikeri
• Solar ürtiker
• Vibratuar ürtiker/anjiyoödem
• Kolinerjik ürtiker
• Akuajenik ürtiker
• Kontakt ürtikerdir.

Kontak ürtiker nedenleri arasında en sık lateks yer almaktadır.

Kronik spontan ürtiker (kronik spontan kurdeşen)

‘Kronik spontan ürtiker’  nedeni bilinmeyen ürtiker ataklarını tanımlamak için kullanılır.

Kronik ürtikere; ilaçlar,  gıdalar, enfeksiyonlar ve dahili hastalıklar( iç hastalıklar) yol açabilir.

İlaçlar arasında ağrı kesiciler ( NSAİİ ilaçlar, kodein)  ve antibiyotikler en sık nedenler arasındadır.  Diğer taraftan ilaçlar hastalığın nedeni olmadan da hastalıkta alevlendirici olarak rol almaktadır.

Gıdalar özellikle şüpheli gıdanın alınımı sonrasında 15 dakika içinde gelişen reaksiyonlardan sorumlu olup, günlük atak ile giden ürtikerde neden olma olasılıkları düşüktür. Gıdaların içinde bulunan renklendiriciler, antioksidanlar, ilaçlar, hormonlar ve enzimler immünolojik yoldan farklı olarak “psödoallerjik reaksiyon” ile ürtikere yol açabilir. Psödoallerjik reaksiyonlarda ise ürtika şikayetleri gıda alımından 4 saat sonra başlamakta ve etkisi iki haftaya kadar uzamaktadır. Psödoallerjik reaksiyona sebep olan durumlardan şüphelenildiğinde psödoallerjen diyet ve gıda provokasyon testi kullanılabilir.

Kronik spontan ürtiker nedenleri arasında kronik sinüzit, Helikobakter pylori pozitifliği, bağırsak parazitleri ve diş çürükleri önemli enfeksiyon nedenleri arasındadır.

Stres ile ürtiker ilişkisi netleşmemiş olmakla beraber özellikler kolinerjik ürtiker de tetikleyici olabilmektedir. Kronik ürtiker hastalarının yaklaşık %70’inde ise neden bulunamamaktadır.

Kronik spontan ürtiker nedenleri:

• Kronik spontan ürtikeri tetikleyen ilaçlar:
• Antibiyotikler (penisilin, sulfonamid vb…)
• Antiinflamatuar ve analjezikler (naproxen, flurbiprofen, ibufen, asit salisilik asit vb…)
• Kas gevşeticiler
• Kan ürünleri
• ACE inhibitörleri
• Antiepileptikler
• Hormonlar: doğum kontrol hapları

• Kronik spontan ürtikeri tetikleyen gıdalar:
• Fındık, fıstık gibi kuruyemişler
• Midye, yengeç, kabuklu deniz ürünleri, balık
• Muz, kivi, çilek başta olmak üzere meyveler, domates, ıspanak, patlıcan, enginar, bezelye, mantar, biber, turşular
• Yumurta,
• Aromalı çaylar, bira, şarap
• Gıda katkı maddeleri: Paketli ürünler (benzoik asit, azo boyaları, vb..)

• Kronik spontan ürtikeri tetikleyen enfeksiyonlar:
• Bakteriler: Üst solunum yolu enfeksiyonları, kronik sinüzit, diş enfeksiyonları başta olmak üzere, Helikobakter pylori enfeksiyonu
• Viral enfeksiyonlar: Hepatit B, C enfeksiyonu
• Parazitler
• Kutanöz fungal enfeksiyonlar

• Çevresel faktörler
• Bitkiler
• Polenler, ev tozu akarı
• Kimyasallar

• Dahili hastalıklar (iç hastalıklar):
• Tiroid Hastalıkları
• Romatizmal Hastalıklar: Vaskülitler, kriyoglobulinemi, SLE vb…
• Maligniteler
• Lösemi
• Lenfoma
• Solid organ kanserleri

Ürtiker tedavisi

Ürtikerde tedavinin amacı semptomların giderilmesidir. Tetikleyici faktörlerin tespit edilmesi, olası tetikleyicilerden uzak durulması ve ilaç tedavisi hastalıkta tedavi basamaklarını oluşturur.

Ürtiker aktivite skoru:

Ürtiker hastalarında tedavinin değerlendirilmesi için ürtiker aktivite skoru kullanılır. Ürtiker aktivite skoru kabarıklık sayısı ve kaşıntı şiddetini içeren bir değerlendirmedir.

Ürtikerin (kurdeşen) ilaç tedavisi

İlaç tedavisinde ilk basamak sedasyon göstermeyen antihistaminlerin (cetirizine, desloratadine, fexofenadine, levocetirizine, loratadine, ebastine, rupatadine,  bilastine) kullanılmasıdır. (Histamin; kişinin alerjik olduğu madde ile karşılaştığında veya iltihap durumlarında ortaya çıkan önemli bir kimyasal ajandır)

2-4 hafta boyunca günde 1 antihistamin alınımı ile şikayetleri gerilemeyen hastalarda bu ilaç grupların4 katına kadar kullanılması önerilmektedir.

2-4 hafta süresinde dört kat antihistamin kullanılmasına rağmen şikayetleri gerilemeyen hastalarda omalizumab (Anti-IgE) enjeksiyonunun ayda 1 kez 300 mg subkutan olmak üzere 6 ay kullanılması önerilmektedir. Hastaların yaklaşık %80’inde omalizumab tedavisi ile etki gözlenirken bir bölümünde ise omalizumab tedavisi de etkisiz kalmaktadır. Bu durumda siklosporin tedavisi 4. basamak tedavi de önerilmektedir.

Lökotrien reseptör antogonistlerinin ürtikerde etkisi ise tartışmalı olup, monteluksat içeren ilaçların daha etki olabildiği belirtilmektedir.

Tedavin her basamağında şiddetli ürtika lezyonlarının olması ve anjioödemin eşlik etmesi durumunda tedaviye sistemik steroid tedavisi eklenebilir.

Ürtiker tedavisinde topikal uygulanan kortizonlu kremlerin yeri yoktur. H2- antagonist ve dapson kullanımı eski tedavi kılavuzlarında yer alırken, sulfasalazin, metotreksat, intreferon, plasmaferez, fototerapi ve intravenöz immunglobulin tedavilerinin ise yararlı olduğuna dair olgu raporları yer almaktadır.

Çocuklarda ürtiker (kurdeşen) tedavisi

Çocuk hastalarda da cetirizine, desloratadine, fexofenadine, levocetirizine, loratadine, ebastine, rupatadine ve bilastine içeren ilaçların etkili ve güvenli bir şekilde kullanılabildiği yapılan çalışmalarda gösterilmiştir.

Hamilelerde ürtiker (kurdeşen) tedavisi

Hamilelik döneminde kullanılan ikinci jenerasyon antihistaminlere bağlı herhangi bir doğumsal anomali saptanmamış olup, loratadine ve cetirizine içeren ilaçların hamilelik ve emzirme döneminde güvenle kullanılabileceği bildirilmiştir. Omalizumab da hamilelik döneminde güvenli olup, teratojenite (bebeğin ana rahminde sakat doğmasına sebebiyet verebilecek durum) bildirilmemiştir.

Siklosporin ise teratojen olmayıp, emriyotoksiktir(embriyoya toksik etkisi olan). Gebelikte siklosporin kullanımımı ile düşük doğum ağırlığı ve erken doğum riskinde artış görülebilmektedir.

Ürtiker nasıl teşhis edilir?

Ürtiker teşhisi hastanın klinik görünümü ile konulur.  Ancak özellikle ateş, eklem ağrısı eşlik eden ve döküntüleri 48 saatten uzun süren hastalarda otoinflamatuar hastalıkların ve romatolojik hastalıkların dışlanması gerekmektedir.

Akut ürtiker hastalarında detaylı laboratuvar tetkiklerine gerek olmayıp tam kan sayımı ve sedimantasyon değerlendirmesi yapılabilir.

Kronik spontan ürtiker hastalarında ise;

• Tam kan sayımı,
• Sedimantasyon,
• CRP –(C-reaktif protein)
• Helikobakter pylori,
• Tiroid fonksiyon testleri ve tiroid oto antikorları,
• Otolog serum deri testi (OSDT),
• Psödoallerjensiz diyet ile takip,
• Deri biyopsisi yapılabilir.
• Fiziksel testler ise fiziksel ürtiker nedenlerini dışlamak için kullanılmaktadır.
• Prick test ve spesifik IgE testleri de değerlendirilebilir. Prick test sonucunda pozitif çıkan alerjen ile hastalık ilişkisi ve pozitif alerjeninin uzaklaştırılması durumunda hastalığın gidişatının değerlendirilmesi önemlidir.

‘Otolog serum deri testi’ kronik ürtiker hastalarında otoantikor (IgE’ye ve IgE reseptörü FcεRI’ye karşı) varlığının diğer bir deyişle otoimmünite ile tetiklenen ürtiker olgularının tespiti için kullanılır. Hastadan alınan serum örneği ve kontrol olarak uygulanan serum fizyolojiğin ön kola intradermal uygulanması ile test yapılır.

Ürtiker(kurdeşen) hastalığıyla ilgili sıkça sorulan sorular

Ürtikerin bitkisel tedavisi var mıdır?

Ürtiker tedavisinde bitkilerin kullanımı ile ilgili sınırlı sayıda yayın olup, hastalık tedavisindeki yeri kesinleşmemiştir.

Ürtiker tedavisinde halk arasında faydası olduğuna inanılan; ayurveda, ayva ağacı toprağı, elma sirkesi, zerdeçal, sarımsak, kefir gibi gıdaların tüketimimim bir faydası olduğu bilimsel olarak kanıtlanmamıştır.

Diğer taraftan bitki çayları ise hastalığı tetikleyici rolü olup psödoallerjen diyette yer almamaktadır.

Ürtiker tedavisinde D vitamini eksikliği varlığında ise hastalık daha dirençli seyretmekte ve tedavi desteğinin hastalık düzenlenmesinde de etkisi görülmektedir.

Ürtiker kendiliğinden geçer mi?

Şiddetli olmayan ürtika lezyonları ve fiziksel ürtikerde tetikleyici ajanların ortadan kalkması ile kendiliğinden de geçebilmektedir.

Ürtiker (kurdeşen) ömür boyu sürer mi?

Ürtiker kronikleştiği dönemde sıklıkla1-5 yıl arasında devam etmektedir. Ancak kronik üriker hastaların küçük bir -yüzdesinde ömür boyu da sürebilmektedir.

Ürtiker cinsel yolla bulaşır mı?

Halk arasında kurdeşen olarak bilinen ürtiker cinsel yolla bulaşmamaktadır.

Ürtiker cilt kanserine yol açar mı?

Ürtiker cilt kanserine yol açmamaktadır.

Ürtiker hemşirelik bakımı var mıdır?

Ürtikerli hastalarda hemşirelik bakımı gerekli değildir. Sadece anjioödem ve anaflaksi durumunda yakın takip gerekir.

Kurdeşen anneden bebeğe geçer mi?

Kurdeşen anneden bebeğe geçen bulaşıcı bir hastalık değildir.

Ürtiker hastaları banyo yapabilir mi?

Ürtikerli hastalarda hastalık eğer su, sıcak ve soğuk ile tetiklenmiyor ise banyo yapılmasında bir sıkıntı bulunmamaktadır.

Stres ürtikere neden olur mu?

Stres ile ürtiker oluşumu arasındaki ilişki tam olarak net değildir. Ancak özellikle kolinerjik ürtikerlerde tetikleyici olabilmektedir. Kronik ürtiker hastalarının yaklaşık %70’inde hastalığın oluşmasına bir neden bulunamamaktadır.

Kaynak: memorial.com.tr