Tüm İslam alemine farz kılınan oruç tutma eylemi, Ramazan ayına girmemizle birlikte en çok aratılanlar listesinde ilk sıraya yükseldi. Koronavirüs gölgesinde geçen Ramazan ayını sevdiklerimizle paylaşamayacak olmanın hüznü yanı sıra bu ayın getirdiği huzur ve temizlenmişlik hissiyle birlikte tüm dünya hastalık sürecinin bitmesi için dua ediyor. Peki oruç tutmak kimlere farzdır? Kimler oruç tutmaktan muaf olur? İlk gün oruç tutup sonra tutmamak günah mı? İşte tüm detaylar...
İLK GÜN ORUÇ TUTUP SONRA TUTMAMAK GÜNAH MI?
İslam dininin 5 şartı arasında yer alan oruç tutmak, belli bir yaşın üzerindeki ve sağlığı yerinde olan tüm mümin ve müminelere farz kılınmıştır. 30 gün boyunca oruç tutulmasını emreden Yüce Allah'ın kullarından isteği bu yöndedir.
Ergenlik çağına ulaşmış ve akıl sağlığı yerinde olan her Müslümana farz kılınan Ramazan orucunu mazeret göstermeden tutmayanlar büyük günah işlemiş olurlar. Zira Resûlullah (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
“Bir kimse, Allah’ın tanıdığı bir ruhsat olmadan, Ramazan’da bir gün orucunu tutmazsa, bütün yılın orucu bile o günün yerini tutmaz.”
İbadetlerle yükümlü olma şartlarını taşıdığı halde bazı özel durumlardaki kimselere oruç tutmama ruhsatı da verilmiştir. Ruhsata gerekçe olan hal ortadan kalkınca tutulamayan oruçların ayrıca kaza edilmesi farzdır.
İyileşmesi mümkün olmayacak şekilde hasta olmak ya da aşırı yaşlı olmak gibi oruç tutmaya sürekli bir engelin bulunması halinde tutulamayan her oruç için bir fitre verilir. Bir oruç fitresi bir fıtır sadakası miktarıdır. Bir fıtır sadakası ise, bir kimseyi bir gün doyurabilecek yiyecek miktarı veya bunun parasal karşılığıdır.
ORUÇ TUTMAK KİMLERE FARZDIR?
Diyanet’e göre Akıllı ergenlik çağına ulaşmış ve oruç tutmasına engel bir mazereti olmayan her Müslümanın Ramazan orucunu tutması farzdır. Orucun farz olması için geçerli üç şart, İslam kaynaklarında şöyle sıralanır:
MÜSLÜMAN OLMAK
Bir kimseye orucun farz olması için, o kişinin müslüman olması gerekir. Müslüman olmayan kimseler İslam’ın emir ve yasaklarıyla sorumlu (mükellef) değildirler.
Sonradan İslam’a girince geçmiş yıllara ait namaz ve oruç gibi ibadetleri kaza etmeleri de gerekmez. Örneğin Ramazan ayında müslüman olan bir kimse, geride kalan günlerin orucunu tutar ama geçmiş günlerin orucundan sorumlu değildir. Böylesi bir kimsenin geçmiş yıllara ait günahları da af edilir.
ERGENLİK ÇAĞINDA VE AKLİ DENGESİ YERİNDE OLMAK
Oruç ve ibadetlerin farz olması için o kimsenin ergenlik (buluğ) çağında ve aynı zamanda akıllı olması gerekir. Zira ergenlik çağına gelmemiş kimseler İslam’la mükellef (sorumlu) kabul edilmemişlerdir. Bu anlamda çocuklar ve ergenlik yaşına ulaştığı halde akıldan mahrum olanlar, bu ibadetten muaf tutulmuşlardır. Bu konuda peygamber efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) şöyle buyuruyorlar: “üç kişiden sorumluluk (mükellefiyetlik) kaldırılmıştır; Bulüğ çağına erinceye kadar çocuktan, aklı yerine gelinceye kadar deliden, uyanıncaya kadar uyuyandan” (Buhari, hudut 22)
Kızlar, adet görmeye başlayınca, erkeklerde ihtilam olmaya (rüyalarında boşalmaya) başlayınca buluğa ermiş olurlar. Bunlar 15 yaşını tamamlayıncaya kadar böyle bir duruma gelmemişler ise hükmen buluğa ermiş sayılırlar. Artık oruç ve bütün ibadetleri yerine getirmekle sorumludurlar.
HASTALIK - ENGEL - YOLCULUK MAZERETİ BULUNMAMAK
Oruç ibadetinin farz olması için kişinin sağlıklı olması ve yolcu olmaması gerekir. Ancak yolcu olan kimselere oruç farz olmamakla birlikte tutarlarsa kendileri için daha hayırlı olur.
Yine çok fazla yaşlı olanlar da oruç tutmayabilirler. Onlara da farz değildir. Allah’u Teala Kur’an-ı Kerimde: “Sayılı günlerde sizden kim hasta veya yolcu olursa, o günler sayısınca diğer günlerde oruç tutsun. Oruç tutmaya güçleri yetmeyenlere bir fakir doyumu kadar fidye gerekir” (Bakara 184)
Hayız ve nifas halindeki kadınlara yine kendisi veya çocuğu zarar görecek durumdaki hamile veya emzikli hanımlara da farz değildir. Çok yaşlı olanlar tutamadıkları oruçlara karşılık fidye verirler, diğerleri de sonradan kaza ederler.
KİMLER ORUÇ TUTMAKTAN MUAF OLUR?
Oruç tutmak şu kişilere farz değildir:
- Akıl sağlığı yerinde olmayanlar
- Bluğ çağına erişmemiş olanlar
- Müslüman olmayanlar
- Oruç tutmasına engel kritik bir hastalığa sahip olanlar ( iyileştikten sonra kaza edebilir veya fidye verebilir)
- Oruç tutamayacak kadar yaşlı olanlar ( Fidye verebilir)
- Hamile veya emzirme dönemi yaşayan kadınlar (Fidye verebilirler veya kaza edebilirler)
- Regl dönemi yaşayan kadınlar (kaza edebilirler)
- Oruç tutamayacak kadar zorlu işlerde çalışanlar (kaza edebilirler)
ORUÇ TUTMANIN FARZ OLMADIĞI DURUMLAR
Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyrulmuştur: "Ey inananlar! Oruç sizden öncekilere farz kılındığı gibi, Allah'a karşı gelmekten sakınasınız diye, size de sayılı günlerde farz kılındı. İçinizden hasta olan veya yolculukta bulunan, tutamadığı günler sayısınca diğer günlerde tutar. Oruca dayanamayanlar, bir düşkünü doyuracak kadar fidye verir. Kim gönülden iyilik yaparsa, o iyilik kendisinedir. Eğer bilirseniz, oruç tutmanız sizin için daha iyidir." (Bakara, 2/183-184)
İslam âlimleri bu ayet-i kerime ve ilgili hadislere dayanarak Ramazan orucunu tutmamayı mubah kılan mazeretleri şöylece sıralamışlardır:
YOLCULUK
İslâm, insanlara üstesinden gelemeyecekleri mükellefiyetleri yüklemez. Emirler takat ölçüsündedir. Yolculuk ise, zaman zaman meşakkat ve sıkıntıların olduğu bir durumdur. Böyle bir durumdaki Müslüman yolculuğun vereceği meşakkat karşısında oruç tutmada zorlanabilir. Bundan dolayıdır ki Cenab-ı Hakk, Bakara suresinin 184. âyetinde bu durumdaki kimselere oruç tutmama noktasında ruhsat vermiştir. Seferde iken oruç tutmayan daha sonra kaza eder. Ancak dileyen kimseler, yolcu oldukları halde bu orucu tutabilirler.
HASTALIK
Yüce Yaratıcı, oruç tutamayacak kadar hasta olan kimselere de ruhsat vermiş, oruç mükellefiyetinden onları istisna etmiştir. Bunlar iyileştikten sonra tutamadıkları orucu kaza ederler. Burada hastalığı tam olarak tarif etmek gerekir. Hastalık, insanın hayatî fonksiyonlarının muntazam şekilde seyir etmemesi veya etraftan gelen uyarılara cevap verilmeme hali olarak tarif edilebilir. Hastalık, oldukça ciddi ve tedavi gerektiren bir durum olabileceği gibi basit bir rahatsızlık da olabilir. Bu ayırımı yapmayı yani oruç tutup tutmaması gereken kimseleri ayırmayı İslâm, Tabib-i Müslim-i Hâzık'a, (müslüman mütehassıs hekime) bırakmıştır. Tabiatıyle rastgele bir kimseye danışarak oruç tutmamak Allah katında o şahsa manevî mesuliyet yükler.
GEBELİK VE ÇOCUK EMZİRMEK
Gebe olan ya da çocuğunu emzirme durumunda olan kadınlar, gerek kendilerine, gerekse çocuklarına bir zarar gelmemesi için, oruç tutmama noktasındaki ruhsata dahildirler ve daha sonra müsait olduklarında kaza ederler. (Bkz: İbn Mâce, Sıyâm 3)
YAŞLILIK
İslâm, oruç tutamayacak kadar yaşlı olan kimselere ruhsat tanımış, tutamadıkları her gün için bir fakir doyurmak suretiyle bu onları bu ibadetten muaf tutmuştur.
AŞIRI AÇLIK VE SUSUZLUK
Oruçlu olan bir kimse, aşırı açlık ve susuzlukla karşı karşıya kalsa, orucun, onun beden ve ruh sağlığını ciddi boyutta etkileyeceğinden endişe etse yahut doktor bu hususta kendisine tutmaması noktasında rapor vermiş olsa, bu kimse de oruçtan muaf tutulmuş olup, sağlığına kavuştuğunda, tutamadığı günler kadar tutmak suretiyle bu ibadeti yerine getirmiş olur.
İKRAH
Yani zorla oruç tutturulmamak halidir. Birisi oruç tutana, "Orucunu bozmazsan seni öldürürüm veya bir uzvunu keserim" diye tehdit etmişse, dediğini yapmaya gücü yetiyorsa, oruçlunun orucunu bozması mübah olur.
